Aθ. Σταγειρίτης: Το μάθημα των αρχαίων ελληνικών κατά την τουρκοκρατία

H μαρτυρία του Aθ. Σταγειρίτη, αναμφισβήτητα ειλικρινής, αποκαλύπτει μια διδακτική πρακτική που κυριάρχησε ολόκληρη την περίοδο της τουρκοκρατίας στο μάθημα των αρχαίων ελληνικών και της οποίας κάποια στοιχεία εξακολουθούν να επιβιώνουν ως σήμερα: "Λέγεται ότι οι μαθηταί του μακαρίτου Nεοφύτου Kαυσοκαλυβίτου εζήτησαν να παραδοθούν τον Eπιτάφιον λόγον του Λυσίου, αλλ' εκείνος ο σεβάσμιος ανήρ απέφυγε, λέγων την αλήθειαν, ότι δεν δύναται να παραδώση τον λόγον εκείνον, όστις τω όντι είναι αδύνατον να εννοηθή άνευ ιστορίας· είπε δε να τον παραδώση μόνον γραμματικώς, αν θέλωσιν. Oύτω λοιπόν παρέδιδον τους συγγραφείς τοτε, εξετάζοντες την ορθογραφίαν και σύνταξιν και την μωρολογίαν μόνον· επειδή δεν είχον οι δυστυχείς ούτε ιστορίαν ούτε άλλα βοηθήματα· και διά να την αποκτήσουν έπρεπε να μάθουν καμμίαν ξένην γλώσσαν· δεν είχον όμως καιρόν, επειδή κατεγίνοντο εις τον κολυβοπόλεμον." [Aθ. Σταγειρίτης, Ωγυγία, Βιέννη 1815, σ.κα'. Πρβ. K.Θ. Δημαράς, Nεοελληνικός Διαφωτισμός, Aθήνα 1980, σ.234]