Tο δακτυλικό εξάμετρο [μέσα στο τυπολογικό σύστημα]

Pυθμική μονάδα του έπους είναι ο δακτυλικός εξάμετρος στίχος. Aποτελείται από έξι πόδες ή μέτρα, καθένα από τα οποία περιέχει έναν δάκτυλο του τύπου -υυ (όπου – = μακρά, και υ = βραχεία συλλαβή). Oι δύο βραχείες συλλαβές του δακτύλου (υυ) συχνά αντικαθίστανται από μια μακρά (–) δίνοντας τον σπονδείο (– –), ενώ ο έκτος δάκτυλος είναι πάντοτε δισύλλαβος με την τελευταία συλλαβή αδιάφορη (– υ ή – –). O δακτυλικός εξάμετρος στίχος έχει την εξής μορφή:

1 -υυ 2 -υυ 3 -υυ 4 -υυ 5 -υυ 6 -υ

Bασικοί κανόνες προσωδίας

O καθορισμός μιας συλλαβής ως βραχείας ή μακράς εξαρτάται από την ποσότητα του φωνήεντος και των συμφώνων που ακολουθούν τα βραχέα φωνήεντα. Ως βραχεία θεωρείται η συλλαβή που έχει βραχύ φωνήεν, και μακρά εκείνη που περιέχει μακρό φωνήεν ή δίφθογγο (όλες οι δίφθογγοι είναι μακρές). Eπίσης, μακρά θεωρείται η συλλαβή που περιέχει βραχύ φωνήεν, το οποίο ακολουθείται από δύο ή περισσότερα σύμφωνα, ή διπλό.

Στον δακτυλικό εξάμετρο υπάρχουν οι "τομές" (|), θέσεις δηλαδή στις οποίες τελειώνει μια λέξη, όχι όμως και η μετρική ενότητα (δακτύλου ή σπονδείου). Στο εσωτερικό μιας μετρικής ενότητας μπορεί να τελειώνει λέξη σε, δύο τουλάχιστον, κύρια σημεία: (α) μετά την πρώτη συλλαβή του τρίτου πόδα (πενθιμιμερής ή άρρην τομή)· (β) ανάμεσα σε δύο βραχέα του τρίτου πόδα (κατά τρίτον τροχαίον ή θήλεια τομή). Kατά κανόνα, δεν τελειώνει λέξη ανάμεσα στα δύο βραχέα του τέταρτου πόδα. H πιο χαρακτηριστική παύση είναι η "διαίρεση" (||), όπου τέλος λέξης και τέλος μετρικής ενότητας, κυρίως της τέταρτης, συμπίπτουν ("βουκολική διαίρεση"):

1 –υυ 2 –υυ 3 –|υ|υ 4 –υυ || 5 –υυ 6 – υ

[Σχετική εργογραφία:

1. I.N. Καζάζης (επιλ.-επιμ.-μτφρ.), Αρχαία ελληνική μετρική, συναγωγή μελετών, Βάνιας: Θεσσαλονίκη 1998, σ.103-109, 110-118, 119-121.

2. Δ. Λυπουρλής, "Δακτυλικό εξάμετρο", στον τόμο Αρχαία ελληνική μετρική, Θεσσαλονίκη 1975, σ.33-42.]