1^ο ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ. ΞΕΝΟΦΩΝΤΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΑ, Β΄ 3.15-19

Εισαγωγικά

Συνεχίζοντας το έργο του Θουκυδίδη, την εξιστόρηση δηλαδή του Πελοποννησιακού πολέμου, ο Ξενοφών στα Ελληνικά του αφηγείται πώς πολιτεύτηκαν οι Τριάκοντα τύραννοι μετά την κατάλυση της Αθηναϊκής δημοκρατίας από το Λύσανδρο και την εγκατάσταση τυραννικού πολιτεύματος στην Αθήνα.

Το απόσπασμα που θα επεξεργαστούμε αναφέρεται στις σχέσεις ανάμεσα στον Κριτία και το Θηραμένη, δύο από τους ισχυρότερους άνδρες ανάμεσα στους Τριάκοντα.

Κείμενο

τῷ μὲν οὖν πρώτῳ χρόνῳ ὁ Κριτίας τῷ Θηραμένει ὁμογνώμων τε καὶ φίλος ἦν· ἐπεὶ δὲ αὐτὸς μὲν προπετὴς ἦν ἐπὶ τὸ πολλοὺς ἀποκτείνειν, ἅτε καὶ φυγὼν ὑπὸ τοῦ δήμου, ὁ δὲ Θηραμένης ἀντέκοπτε, λέγων ὅτι οὐκ εἰκὸς εἴη θανατοῦν, εἴ τις ἐτιμᾶτο ὑπὸ τοῦ δήμου, τοὺς δὲ καλοὺς κἀγαθοὺς μηδὲν κακὸν εἰργάζετο, ἐπεὶ καὶ ἐγώ, ἔφη, καὶ σὺ πολλὰ δὴ τοῦ ἀρέσκειν ἕνεκα τῇ πόλει καὶ εἴπομεν καὶ ἐπράξαμεν· ὁ δέ (ἔτι γὰρ οἰκείως ἐχρῆτο τῷ Θηραμένει) ἀντέλεγεν ὅτι οὐκ ἐγχωροίη τοῖς πλεονεκτεῖν βουλομένοις μὴ οὐκ ἐκποδὼν ποιεῖσθαι τοὺς ἱκανωτάτους διακωλύειν· εἰ δέ, ὅτι τριάκοντά ἐσμεν καὶ οὐχ εἷς, ἧττόν τι οἴει ὥσπερ τυραννίδος ταύτης τῆς ἀρχῆς χρῆναι ἐπιμελεῖσθαι, εὐήθης εἶ. ἐπεὶ δέ, ἀποθνῃσκόντων πολλῶν καὶ ἀδίκως, πολλοὶ δῆλοι ἦσαν συνιστάμενοί τε καὶ θαυμάζοντες τί ἔσοιτο ἡ πολιτεία, πάλιν ἔλεγεν ὁ Θηραμένης ὅτι εἰ μή τις κοινωνοὺς ἱκανοὺς λήψοιτο τῶν πραγμάτων, ἀδύνατον ἔσοιτο τὴν ὀλιγαρχίαν διαμένειν. ἐκ τούτου μέντοι Κριτίας καὶ οἱ ἄλλοι τριάκοντα, ἤδη φοβούμενοι καὶ οὐχ ἥκιστα τὸν Θηραμένην, μὴ συρρυείησαν πρὸς αὐτὸν οἱ πολῖται, καταλέγουσι τρισχιλίους τοὺς μεθέξοντας δὴ τῶν πραγμάτων.

Επεξεργασία:

Στην επεξεργασία του θέματος αυτού θα εστιάσουμε την προσοχή της τάξης πάνω σε τρία κυρίως σημεία, που παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Τα σημεία αυτά είναι:

(α)  Λέξεις και εκφραστικοί τρόποι, που ενώ αποτελούν κλειδιά για την κατανόηση και μετάφραση του συγκεκριμένου αυτού κειμένου, αποτελούν και βασικό λεξιλογικό "στοκ" στην αρχαία θεματογραφία.

(β)  Σύνταξη μακροπερίοδη και κάπως ανώμαλη που διακόπτεται από άνω στιγμές. Η πλοκή αυτή του λόγου αποκλείει την κατά λέξη μετάφραση και προϋποθέτει την απελευθέρωση από τη δουλική προσκόλληση στο πρωτότυπο.

(γ)  Στο κείμενο οι ειδικές προτάσεις που πρόκειται να διδαχθούν: εισάγονται μόνο με το ὅτι, εκφέρονται όλες με ευκτική του πλαγίου λόγου και συνεμφανίζονται με άλλες που τους μοιάζουν. Επομένως: η επεξεργασία τους θα πρέπει να συμπληρωθεί με παραδείγματα εισαγόμενα με τον ειδικό σύνδεσμο ὡς, να γίνει η διάκρισή τους από αιτιολογικές προτάσεις που και αυτές εισάγονται με το ὅτι ή το ὡς, και να γίνει επίσης αναφορά στην ευκτική του πλαγίου λόγου.

Θα επεξεργαστούμε το παραπάνω θέμα παίρνοντάς το κατά ημιπεριόδους λόγω της φύσης του, ή κατά περιόδους.

τῷ μὲν οὖν πρώτῳ χρόνῳ ὁ Κριτίας τῷ Θηραμένει ὁμογνώμων καὶ φίλος ἦν.

Από πρώτη άποψη η μετάφραση δεν δημιουργεί δυσκολίες. Πριν όμως κάποιος από τους μαθητές επιχειρήσει να μεταφράσει, θα πρέπει να στρέψουμε την προσοχή της τάξης στο "πρώτῳ χρόνῳ" και στο "ὁμογνώμων", προβληματίζοντας τους μαθητές ως εξής: ο πρώτος χρόνος είναι η πρώτη χρονιά ή ο πρώτος καιρός. Τα λεξικά λένε ότι χρόνος = χρονικό διάστημα. Όσο για το ὁμογνώμων, η λέξη είναι σύνθετη από το ὁμοῦ + γνώμη, και σημαίνει: ομόγνωμος, σύμφωνος.

Τώρα μπορούμε να μεταφράσουμε: "Τον πρώτο καιρό λοιπόν ο Κριτίας ήταν σύμφωνος και φίλος με το Θηραμένη".

ἐπεὶ δὲ αὐτὸς προπετὴς ἦν ἐπὶ τὸ πολλοὺς ἀποκτείνειν, ἅτε καὶ φυγὼν ὑπὸ τοῦ δήμου, ὁ δὲ Θηραμένης ἀντέκοπτε, λέγων ὅτι οὐκ εἰκὸς εἴη θανατοῦν, εἴ τις ἐτιμᾶτο  ὑπὸ τοῦ δήμου, τοὺς δὲ καλοὺς κἀγαθοὺς μηδὲν κακὸν εἰργάζετο.

Εδώ σε επίπεδο λεξιλογίου θα σταθούμε: στο επίθετο προπετής που παράγεται από το πρό + πίπτω = σκύβω προς τα εμπρός, και σημαίνει: πρόθυμος, επιρρεπής· στο επιρρηματικό ἅτε που ενισχύει την αιτιολογική σημασία της μετοχής φυγών· στη φράση φυγὼν ὑπὸ τοῦ δήμου = επειδή εξορίστηκε επί δημοκρατίας· στο ρήμα ἀντικόπτω = αντικρούω· στην περιφραστική έκφραση οὐκ εἰκός ἐστι = δεν είναι σωστό· στη φράση καλὸς κἀγαθός που δεν μεταφράζεται, αλλά θα μπορούσε να αποδοθεί με τη φράση "σε όλα εξαίρετος"· στο ρήμα ἐργάζομαι = κάνω.

Σε επίπεδο συντακτικής ανάλυσης θα χαρακτηρίσουμε τις τρεις πρώτες προτάσεις ως αιτιολογικές, θα εντοπίσουμε την ειδική ὅτι οὐκ εἰκὸς εἴη εξηγώντας ότι η ευκτική του πλαγίου λόγου οφείλεται στην εξάρτηση της πρότασης από το ἀντέκοπτε, θα χαρακτηρίσουμε το εἴ τις ἐτιμᾶτο... ως αιτιολογική πρόταση και την τελευταία ως κύρια.

Στη μετάφραση, παραλείποντας το ἐπεί θα πούμε: "Όμως ο ίδιος ήταν επιρρεπής στο να σκοτώνει πολλούς πολίτες (για να βγάλει το άχτι του), επειδή και εξορίστηκε επί δημοκρατίας, ενώ ο Θηραμένης προσπαθούσε να τον αναχαιτίσει, λέγοντας ότι δεν είναι σωστό να σκοτώνουν ανθρώπους, για το λόγο ότι τους τιμούσε ο λαός και ο Θηραμένης δεν πείραξε καθόλου τους πολίτες που ήταν από κάθε άποψη εξαίρετοι".

Και συνεχίζει ο Θηραμένης:

ἐπεὶ καὶ ἐγώ, ἔφη, καὶ σὺ πολλὰ δὴ τοῦ ἀρέσκειν ἕνεκα τῇ πόλει καὶ εἴπομεν καὶ ἐπράξαμεν· ὁ δὲ (ἔτι γὰρ οἰκείως ἐχρῆτο τῷ Θηραμένει) ἀντέλεγεν ὅτι οὐκ ἐγχωροίη τοῖς πλεονεκτεῖν βουλομένοις μὴ οὐκ ἐκποδὼν ποιεῖσθαι τοὺς ἱκανωτάτους διακωλύειν·  εἰ δέ, ὅτι τριάκοντά ἐσμεν καὶ οὐχ εἷς, ἧττόν τι οἴει (ἤ) ὥσπερ τυραννίδος ταύτης τῆς ἀρχῆς χρῆναι ἐπιμελεῖσθαι, εὐήθης εἶ.

Στο λήμμα αυτό από λεξιλογική άποψη προσέχουμε: το οἰκείως ἐχρῆτο = συμπεριφερόταν φιλικά· την απρόσωπη έκφραση οὐκ ἐγχωρεῖ = δεν επιτρέπεται· τη φράση τοῖς βουλομένοις πλεονεκτεῖν = σ’ αυτούς  που θέλουν να επικρατούν· εξηγούμε, με την ευκαιρία, ότι το ρήμα πλεονεκτῶ παράγεται από το πλεονέκτης και αυτό από το πλέον + ἔχω = έχω ή παίρνω ή απαιτώ περισσότερα από όσα δικαιούμαι, πλεονεκτώ· το επίρρημα ἐκποδών (ἐκ + ποδῶν) = έξω των ποδών, έξω από το δρόμο· ἐκποδὼν ποιοῦμαι = απομακρύνω από τα πόδια μου, εξουδετερώνω, απαλλάσσομαι· προσέχουμε ακόμη: το ἧττον που είναι συγκριτικός βαθμός του κακῶς και σημαίνει λιγότερο· το εὐήθης (από το εὖ + ἦθος), που στην αρχή σημαίνει τον έχοντα καλό ήθος, καλή καρδιά, τον άδολο, αλλά εδώ: τον ανόητο, το μωρό, τον αγαθούλη.

Σημειώνουμε ακόμη πως η λέξη ή η φράση που είναι κλεισμένη σε αγκύλες [  ] θεωρείται από τον εκδότη του κειμένου ως ύποπτη, ότι δεν ανήκει δηλαδή στον αρχαίο συγγραφέα, αλλά προστέθηκε αργότερα από κάποιον αντιγραφέα του κειμένου.

Από συντακτική άποψη η πρώτη ημιπερίοδος δεν δημιουργεί προβλήματα. Αντιθέτως στη δεύτερη θα προσέξουμε: α) την παρενθετική κύρια πρόταση ἔτι γὰρ οἰκείως ἐχρῆτο... β) την ειδική ὅτι οὐκ ἐγχωροίη... που εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου ως εξαρτώμενη από το ἀντέλεγε· γ) τη σύνταξη του απρόσωπου οὐκ ἐγχωροίη τοῖς βουλομένοις πλεονεκτεῖν (το βουλομένοις δοτ. προσωπ. στο ἐγχωροίη) με υποκείμενο στο ἐγχωροίη το μὴ οὐκ ἐκποδὼν ποιεῖσθαι και στο ἐκποδὼν ποιεῖσθαι υποκείμενο τοὺς βουλομένους πλεονεκτεῖν και αντικείμενο τοὺς ἱκανωτάτους διακωλύειν. Η συντακτική δηλαδή σειρά εδώ είναι: ὁ δὲ Θηραμένης ἀντέλεγεν ὅτι οὐκ ἐγχωροίη τοῖς βουλομένοις πλεονεκτεῖν μὴ οὐ ποιεῖσθαι ἐκποδὼν τοὺς ἱκανωτάτους διακωλύειν· θα προσέξουμε ακόμη: δ) την πρόταση ὅτι τριάκοντά ἐσμεν που είναι δευτερεύουσα αιτιολογική· ε) τον υποθετικό λόγο εἰ δὲ ἧττον οἴει... εὐήθης εἶ. Η δήλωση του πραγματικού (α΄ είδος) με τον υποθετικό αυτό λόγο δείχνει πως ο Κριτίας δεν έχει την παραμικρή αμφιβολία για την ορθότητα της σκληρής πολιτικής του. Είπε λοιπόν συνεχίζοντας ο Θηραμένης, για να πάρει την απάντηση από τον Κριτία:

"Γιατί κι εγώ κι εσύ και είπαμε και πράξαμε πολλά, για να γίνουμε αρεστοί στην πόλη. Ο Κριτίας όμως αντέλεγε (απλώς) ―γιατί ακόμα συμπεριφερόταν φιλικά προς το Θηραμένη― ότι δεν επιτρέπεται σ’ αυτούς που θέλουν να ασκούν εξουσία να μην ξεφορτώνονται όσους έχουν την ικανότητα να τους σταθούν εμπόδιο στο έργο τους. Αν όμως εσύ νομίζεις ότι, επειδή είμαστε τριάντα και όχι ένας, πρέπει να φροντίζουμε για την εξουσία μας αυτή σαν να είναι κάτι λιγότερο από τυραννίδα, είσαι κουτός".

Η σκληρή αυτή γραμμή του Κριτία είχε, όπως ήταν επόμενο, τις συνέπειές της. Συνεχίζει ο Ξενοφών:

Ἐπεὶ δὲ ἀποθνῃσκόντων πολλῶν καὶ ἀδίκως, πολλοὶ δῆλοι ἦσαν συνιστάμενοί τε καὶ θαυμάζοντες τί ἔσοιτο ἡ πολιτεία, πάλιν ἔλεγεν ὁ Θηραμένης ὅτι, εἰ μή τις κοινωνοὺς ἱκανοὺς λήψοιτο τῶν πραγμάτων, ἀδύνατον ἔσοιτο τὴν ὀλιγαρχίαν διαμένειν.

Λεξιλογικά: συνίσταμαι = συμπαρατάσσομαι, συνεννοούμαι· θαυμάζω = απορώ· τί ἔσοιτο ἡ πολιτεία = πού θα καταντήσει η πολιτεία· οἱ κοινωνοὶ τῶν πραγμάτων = αυτοί που έπαιρναν μέρος στη διαχείριση των πολιτικών πραγμάτων.

Σε επίπεδο σύνταξης η προσοχή της τάξης εντοπίζεται: στη γενική απόλυτη: ἀποθνῃσκόντων πολλῶν, στην πλάγια ερώτηση τί ἔσοιτο ἡ πολιτεία, στην κύρια πρόταση πάλιν ἔλεγεν ὁ Θηραμένης, στην ειδική πρόταση ὅτι ἀδύνατον ἔσοιτο, και στον υποθετικό λόγο εἰ μή τις λήψοιτο... ἀδύνατον ἔσοιτο.

Στη μετάφραση, επειδή υπάρχουν ουσιαστικά δύο αιτιολογικές προτάσεις η μία μέσα στην άλλη, δηλαδή η γενική απόλυτη ἀποθνῃσκόντων πολλῶν και η πρόταση ἐπεὶ δὲ πολλοὶ δῆλοι ἦσαν, για να πετύχουμε πιο στρωτό νεοελληνικό λόγο, θα μεταφέρουμε την πρώτη πρόταση ως αιτιολογική και θα συνδέσουμε μαζί της τη δεύτερη με το σύνδεσμο καί.

Μεταφράζουμε:

"Επειδή όμως φονεύονταν πολλοί και με τρόπο άδικο, και ήταν ολοφάνερο πως πολλοί συνεννοούνταν μεταξύ τους έχοντας την απορία πού θα καταλήξει η πολιτεία, πάλι έλεγε ο Θηραμένης ότι, αν δεν προσλάβουν αρκετούς συνεργάτες στη διαχείριση των πολιτικών πραγμάτων, ήταν αδύνατο να διατηρηθεί η ολιγαρχία".

Και καταλήγει ο Ξενοφών:

Ἐκ τούτου μέντοι Κριτίας καὶ οἱ ἄλλοι τριάκοντα, ἤδη φοβούμενοι καὶ οὐχ ἥκιστα τὸν Θηραμένη, μὴ συρρυείησαν πρὸς αὐτὸν οἱ πολῖται, καταλέγουσι τρισχιλίους τοὺς μεθέξοντας δὴ τῶν πραγμάτων.

Λεξιλογικά - Γραμματικά: ἐκ τούτου μέντοι = ύστερα όμως από αυτό· οὐχ ἥκιστα = όχι ελάχιστα, δηλαδή προπάντων· συρρυείησαν: ευκτική αορίστου β΄ του συρρέω· καταλέγω = εκλέγω, διαλέγω· εδώ όμως δεν πρόκειται για εκλογή με κριτήρια αξιολογικά, όπως ήθελε ο Θηραμένης, αλλά για διαλογή, για σύνταξη καταλόγου με κριτήρια, όπως θα λέγαμε σήμερα, κομματικά. Ας προσέξουμε, με την ευκαιρία, και την αριθμητική ανακρίβεια στο οἱ ἄλλοι τριάκοντα. Κανονικά, εφόσον ο Κριτίας δεν συμφωνούσε με το Θηραμένη και ο Κριτίας αναφέρεται χωριστά, έπρεπε ο Ξενοφών να είχε γράψει "οἱ ἄλλοι εἰκοσιοκτώ". Αλλά ο συγγραφέας φαίνεται να ενδιαφέρεται περισσότερο να δώσει έμφαση στο καθεστώς των τριάκοντα παρά για τον ακριβή αριθμητικό προσδιορισμό εκείνων που ενέκριναν τα ολέθρια σχέδια του Κριτία. Ας σημειωθεί, τέλος, ότι την ονομασία τύραννοι έδωσε πρώτος στους Τριάκοντα ο Αριστοτέλης (εητ. 2, 24).

Μετάφραση: "Ύστερα από αυτό όμως ο Κριτίας και οι άλλοι τριάντα, επειδή φοβούνταν προπάντων το Θηραμένη, μήπως δηλαδή συσπειρωθούν γύρω του οι πολίτες, έκαμαν κατάλογο από τρεις χιλιάδες πολίτες, για να πάρουν μέρος, όπως έλεγαν (= δη) στη διοίκηση της πολιτείας".

Στη συνέχεια της επεξεργασίας ο ίδιος ο καθηγητής ή κάποιος από τους πολύ καλούς μαθητές, βοηθούμενος από τον καθηγητή, μεταφράζει ολόκληρο το θέμα, για να πάρει η τάξη μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα του περιεχομένου. Με νωπές τις εντυπώσεις από την εξιστόρηση της δραματικής σύγκρουσης ανάμεσα στον Κριτία και το Θηραμένη, η τάξη θα μπορούσε να αναπλάσει γεγονότα, όπως τον αλληλοσπαραγμό ανάμεσα στους τρεις πρωταγωνιστές της Γαλλικής Επανάστασης, Δαντών - Μαρά - Pοβεσπιέρ, και την τρομοκρατία που εξαπέλυσε ο τελευταίος πέφτοντας τελικά και ο ίδιος θύμα της. Τέτοια γεγονότα είναι μοναδικά, για να γεννήσουν στην ψυχή των νέων ανθρώπων την αποστροφή σε κάθε μορφή τυραννίας.

Επεξεργασία Ειδικών Προτάσεων. Αποδελτιώνοντας ή υπογραμμίζοντας τις ειδικές προτάσεις που υπάρχουν στο κείμενο, μαζί με το ρήμα της κύριας πρότασης, έχουμε την εξής εικόνα:

·     ἔλεγε (λέγων) ὅτι οὐκ εἰκὸς εἴη θανατοῦν.

·     ὁ δὲ πάλιν ἀντέλεγεν ὅτι οὐκ ἐγχωροίη.

·     πάλιν ἔλεγεν ὁ Θηραμένης ὅτι ἀδύνατον ἔσοιτο τὴν ὀλιγαρχίαν διαμένειν.

Στα παραδείγματα αυτά προσθέτουμε και άλλα με το ὅτι + οριστική:

·     οἶδα ὅτι Κῦρος νομίζει ἀδικεῖσθαι.

·     πυνθάνομαι ὅτι τὸ ὄρος οὐκ ἄβατόν ἐστι.

Επίσης προσθέτουμε παραδείγματα με τον ειδικό σύνδεσμο ὡς:

·     πρόφασιν ἔχει ὡς εἰρήνην βούλεται.

·     Ξενοφῶντος τῶν ὁπλιτῶν τις κατηγόρησεν ὡς ὑβρίζει τοὺς  ἄνδρας.

Επεξεργαζόμενη τα παραδείγματα αυτά η τάξη βρίσκει ότι:

(α)   Οι ειδικές προτάσεις εισάγονται με τους ειδικούς συνδέσμους ὅτι και ὡς.

(β)   Η ειδική πρόταση που εισάγεται με το ὅτι εκφράζει βεβαιότητα· η ειδική πρόταση που εισάγεται με το ὡς εκφράζει απλή γνώμη του λέγοντος.

(γ)   Οι ειδικές προτάσεις είναι προτάσεις κρίσεως και κανονικά εκφέρονται με οριστική· όταν όμως το ρήμα από το οποίο εξαρτώνται είναι ιστορικού χρόνου, εκφέρονται με ευκτική, αλλά όχι πάντοτε.

(δ)   Με ειδική πρόταση συντάσσονται:

·     τα λεκτικά ρήματα: λέγω, ἀγγέλλω, κτλ.

·     τα αισθητικά (αἰσθάνομαι, ἀκούω) και τα γνωστικά (οἶδα, γιγνώσκω κτλ.).

Προσθέτουμε ακόμη ότι οι ειδικές προτάσεις μπαίνουν:

(α)   Ως υποκείμενο απρόσωπων ρημάτων ή εκφράσεων: ἀγγέλλεται ή δῆλόν ἐστι ὅτι

(β)   Ως αντικείμενο: ὁ δὲ ἀντέλεγεν ὅτι οὐκ ἐγχωροίη.

(γ)   Ως επεξήγηση ουδετέρου γένους αντωνυμίας, συνήθως δεικτικής: λέγω ὑμῖν καὶ τόδε, ὅτι Κῦρος ἀπέθανε.

Τέλος οι φράσεις εὖ οἶδ' ὅτι, δῆλον ὅτι, όπου δεν ακολουθεί ρήμα, μπαίνουν ως βεβαιωτικά επιρρήματα και σημαίνουν: βεβαίως, βεβαιότατα, προφανώς.

Επεξεργασία λεξιλογίου

Επεξεργαζόμενοι με περισσότερη προσοχή το λεξιλόγιο θα διαπιστώσουμε ότι αρκετές από τις λέξεις που συναντάμε στο θέμα τις χρησιμοποιούμε και σήμερα με την ίδια σημασία. Οι λέξεις αυτές είναι οι εξής:

ἐγώ, σύ, πολλά, ἀρέσκω (χωρίς το κ), λέγω, πράττω, πλεονεκτῶ, τυραννίς, ἐπιμελοῦμαι, ἀποθνῄσκω, ἀδίκως, κοινωνός, ὀλιγαρχία, φοβοῦμαι, μετέχω, φίλος, ὁμογνώμων - ὁμόγνωμος, θανατῶ - θανατώνω, καλός, ἥκιστα, ἀρχή = έναρξη αλλά και εξουσία.

Μια άλλη κατηγορία λέξεων είναι αυτές που δεν τις χρησιμοποιούμαι πια· η ρίζα όμως αρκετών από αυτές έχει επιζήσει μέσα σε παράγωγά τους.

Έτσι:

Μια τρίτη κατηγορία λέξεων, που είναι και οι πλέον ενδιαφέρουσες, αποτελούν αυτές που τις χρησιμοποιούμε και σήμερα με την ίδια ακριβώς μορφή αλλά ή με την ίδια σημασία με την οποία τις χρησιμοποιούσαν οι Αρχαίοι ,και με κάποια άλλη ή κάποιες άλλες παράλληλα, ή και με εντελώς διαφορετική σημασία.

                       Αρχαία σημασία                       Νεοελληνική σημασία

Αξίζει να παρατηρηθεί πως η έννοια όλων των παραπάνω αρχαίων λέξεων στενεύει στα νέα ελληνικά· με τις ίδιες δηλαδή λέξεις εννοούμε σήμερα λιγότερα πράγματα. Υπάρχει, φυσικά, και το αντίθετο φαινόμενο, που θα το παρατηρήσουμε σε άλλα παραδείγματα.

Όλες οι λέξεις και οι εκφράσεις που επεξεργαστήκαμε πιο πάνω δεν παρουσιάζονται βέβαια με την ίδια συχνότητα στα αρχαία κείμενα. Γι’ αυτό θα πρέπει να απομονώσουμε τώρα το βασικό λεξιλόγιο ταξινομώντας το σε δύο στήλες:

1. Λέξεις                       2. Εκφράσεις

χρῶμαι                       φεύγω ὑπὸ τοῦ δήμου= εξορίζομαι απ' τη δημοκρατία

βούλομαι                    οὐκ ἐγχωρεῖ = δεν επιτρέπεται

ἐκποδών                     ἐκποδὼν ποιῶ = απαλλάσσομαι, ξεφορτώνομαι

οἴομαι                        οὐχ ἥκιστα = προπάντων

χρή

εὐήθης

δῆλος

μέντοι

ἀποκτείνω

θαυμάζω

προπετής

φεύγω

δῆμος

ἐργάζομαι

ἱκανός

Γραμματική

Απομένει να μελετήσουμε τα βασικά ανώμαλα ρήματα του κειμένου καθώς και άλλα ενδιαφέροντα κλιτά και άκλιτα μέρη του λόγου.

Σαν τέτοια ξεχωρίζουμε:

Ως προς τα ρήματα,η τάξη ασκείται πάνω στην αφομοίωση των αρχικών χρόνων (η εργασία αυτή μπορεί να προηγείται της διδασκαλίας του θέματος, συνδυαζόμενη με τη μελέτη του συντακτικού στο σπίτι), και σε ποικίλες εφαρμογές πάνω στους χρόνους και τις εγκλίσεις.

Ως προς τα επίθετα, η τάξη μελετά τα παραθετικά του ἀγαθός, και την κλίση του συγκριτικού του και στα τρία γένη· την κλίση του εὐήθης και του πολύς και στα τρία γένη καθώς και την κλίση του τελευταίου στο συγκριτικό βαθμό.

Ως προς τα επιρρήματα ἧττον - ἥκιστα, δίνεται μια ευκαιρία στην τάξη να φρεσκάρει τις γνώσεις της πάνω στο σχηματισμό των παραθετικών των επιρρημάτων.

Ύστερα από την επίμονη αυτή διαδικασία, δεν θα ήταν ίσως άσκοπο να ξαναδιαβαστεί το κείμενο στην τάξη, για να ηχήσει πλέον περισσότερο οικείος ο αρχαίος λόγος μέσα σ’ αυτήν.