3^ο ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ. ΛΥΣΙΑ ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ, 20-22

καὶ γάρ τοι καὶ φύντες καλῶς καὶ γνόντες ὅμοια, πολλὰ μὲν καλὰ καὶ θαυμαστὰ οἱ πρόγονοι τῶν ἐνθάδε κειμένων εἰργάσαντο, ἀείμνηστα δὲ καὶ μεγάλα καὶ πανταχοῦ οἱ ἐξ ἐκείνων γεγονότες τρόπαια διὰ τὴν αὑτῶν ἀρετὴν κατέλιπον. μόνοι γὰρ ὑπὲρ ἁπάσης τῆς Ἑλλάδος πρὸς πολλὰς μυριάδας τῶν βαρβάρων διεκινδύνευσαν. ὁ γὰρ τῆς Ἀσίας βασιλεὺς οὐκ ἀγαπῶν τοῖς ὑπάρχουσιν ἀγαθοῖς, ἀλλ' ἐλπίζων καὶ τὴν Εὐρώπην δουλώσεσθαι, ἔστειλε πεντήκοντα μυριάδας στρατιάν. ἡγησάμενοι δέ, εἰ τήνδε τὴν πόλιν ἢ ἑκοῦσαν φίλην ποιήσαιντο ἢ ἄκουσαν καταστρέψαιντο, ραδίως τῶν πολλῶν Ἑλλήνων ἄρξειν, ἀπέβησαν εἰς Μαραθῶνα, νομίσαντες οὕτως ἂν ἐρημοτάτους εἶναι συμμάχων [τοὺς Ἕλληνας], εἰ ἔτι στασιαζούσης τῆς Ἑλλάδος ᾧ τινι χρὴ τρόπῳ τοὺς ἐπιόντας ἀμύνασθαι, τὸν κίνδυνον ποιήσαιντο. ἔτι δ' αὐτοῖς ἐκ τῶν προτέρων ἔργων περὶ τῆς πόλεως τοιαύτη δόξα παρειστήκει, ὡς εἰ μὲν πρότερον ἐπ' ἄλλην πόλιν ἴασιν, ἐκείνοις καὶ Ἀθηναίοις πολεμήσουσι· προθύμως γὰρ τοῖς ἀδικουμένοις ἥξουσι βοηθήσοντες· εἰ δ' ἐνθάδε πρῶτον ἀφίξονται, οὐδένας ἄλλους τῶν Ἑλλήνων τολμήσειν ἑτέρους σώζοντας φανερὰν ἔχθραν πρὸς ἐκείνους ὑπὲρ αὐτῶν καταθέσθαι. οἱ μὲν τοίνυν ταῦτα διενοοῦντο.

1. Αρχίζουμε με έλεγχο των γραπτών εργασιών, όλων ή των σημαντικότερων, που είχαμε αναθέσει επάνω στο προηγούμενο θέμα (μετάφραση μιας πολύπλοκης περιόδου, άσκηση εμπέδωσης του κύριου συντακτικού φαινομένου που είχε απασχολήσει την τάξη, κτλ.). Οι μαθητές διορθώνουν στο τετράδιό τους τα σφάλματα και συμπληρώνουν τα κενά. Ο χρόνος που διαθέτουμε για τον έλεγχο αυτό σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 10΄ λεπτά.

2. Το κείμενο του θέματος δίνεται στους μαθητές πολυγραφημένο, έχουμε όμως φροντίσει να γραφεί και στον πίνακα (κατά το διάλειμμα που προηγήθηκε), ώστε να είναι δυνατή η συγκέντρωση των βλεμμάτων όλων των μαθητών, όταν χρειαστεί.

3. Ένας από τους ικανούς και πρόθυμους μαθητές στους οποίους έχουμε αναθέσει ειδική προπαρασκευή ανακοινώνει ―δεν διαβάζει― όσα έχει συγκεντρώσει στο τετράδιό του της θεματογραφίας για το έργο αυτό του Λυσία με τον τίτλο Επιτάφιος, από την Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας του LESKY, σ.819. Συμπληρώνει, ενδεχομένως, ο δεύτερος μαθητής και ο φιλόλογος τονίζει τον "καθαρά λογοτεχνικό χαρακτήρα" του Επιτάφιου, ότι διακρίνεται για το πομπώδες ύφος του και τις υπερβολές και ζητεί να αναφέρει η τάξη ό,τι γνωρίζει από παρόμοιους αρχαίους επιτάφιους λόγους (ίσως το Θουκυδίδη) και κατά τι διαφέρουν από τους νεότερους και σύγχρονους επικήδειους λόγους.

4. Η τάξη διαβάζει σιωπηρά το θέμα για λίγα λεπτά (5΄-7΄) με σκοπό να "μαντέψουν" ένα-δύο κύρια νοήματα σε κάθε περίοδο και να αποδώσουν το γενικό περιεχόμενο του θέματος, έχοντας μπροστά τους και κοιτάζοντας το κείμενο.

5. Ας υποθέσουμε ότι οι μαθητές δεν συμφωνούν για το νόημα της συντακτικά πολύπλοκης περιόδου: "Ἡγησάμενοι δέ, εἰ τήνδε...". Ο φιλόλογος διαβάζει τότε την περίοδο αργά και με "νόημα": στάση φωνής μετά το εἰκαι πριν από το ἔτι, έμφαση στο ᾧτινι, κτλ.

6. Μετά την αδρομερή σύλληψη των κύριων νοημάτων του θέματος, η τάξη επιχειρεί γλωσσική εξομάλυνση της πρώτης περιόδου. Οι μετοχές φύντες και γνόντες γραμματικά δεν θα δυσκολέψουν τους μαθητές, γιατί είχαν ειδοποιηθεί να μελετήσουν τα ρήματα φύω και γιγνώσκω καθώς και τα εἶμι και ἵστημι. Εύκολα από το φύομαι = γεννιέμαι φτάνουν οι μαθητές στη σημασία του κατάγομαι, έχω καταγωγή. Για τη σημασία του γνόντες οι μαθητές θα βοηθηθούν από το ὅμοια, που δεν θα δυσκολευτούν να αναγνωρίσουν ότι είναι επιθετικός προσδιορισμός στο παραλειπόμενο σύστοιχο αντικείμενο "γνώμας", γιατί έχουν αναλάβει να μελετήσουν το αντικείμενο γενικά (εκτός από τα δίπτωτα ρήματα): παρ. 49-56, 64-66, 96-97, 155-159, 176. Στο γνόντες θα δοθεί η σημασία του αποφάσισαν και το ὅμοια θα συσχετιστεί με το αντίστοιχο καλῶς.

Ο καθηγητής θα ζητήσει για το ἀείμνηστα ετυμολογική ανάλυση και ανάλογη μετάφραση (= που δεν θα λησμονηθούν ποτέ, αθάνατα). Ετυμολογική ανάλυση θα γίνει και στη λέξη τρόπαια και αυτή θα οδηγήσει στον πραγματολογικό σχολιασμό (: τα όλα που οι εχθροί εγκατέλειψαν στο σημείο της "τροπῆς", της φυγής κατά τη μάχη, κτλ.).

7. Μετά την πιστή κατά λέξη μετάφραση από μαθητή της πρώτης περιόδου, ο ίδιος ή άλλος καλείται να αναπτύξει, με λέξεις διαφορετικές από εκείνες της μετάφρασης, το νόημα της περιόδου.

8. Στη δεύτερη, την πληρέστερη μετάφραση, "οἱ ἐξ ἐκείνων γεγονότες" = τα παιδιά τους, "διὰ τὴν αὑτῶν ἀρετήν" = με την ανδρεία (γενναιότητα, παλικαριά) τους.

9. Στην τρίτη περίοδο: "Ὁ γὰρ τῆς Ἀσίας βασιλεύς..." θα ζητήσουμε, παραπέμποντας στην παρ. 53β του Συντακτικού, συμπλήρωση στο "ὑπάρχουσιν (αὐτῷ) ἀγαθοῖς" και μετάφραση της μετοχικής πρότασης: δεν έμενε ικανοποιημένος με τα αγαθά (= τις κτήσεις) που είχε.

10. Η επόμενη περίοδος: "Ἡγησάμενοι..." παρουσιάζει τη μεγαλύτερη συντακτική δυσκολία και γι’ αυτό οδηγούμε την τάξη στη συντακτική κατά προτάσεις ανάλυσή της.

Η πρόταση: "ᾧτινι χρὴ τρόπῳ" πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι συμπληρώνει το νόημα της μτχ. "στασιαζούσης" = ήταν διχασμένη, βρισκόταν σε εσωτερική διαφωνία, και γι’ αυτό είναι πλάγια ερώτηση ως αντικείμενο στο "στασιαζούσης". Στο "ἡγησάμενοι" υποκείμενο δεν θα αφήσουμε το "Πέρσαι" που θα προτείνουν οι μαθητές, αλλά εμβαθύνοντας στο νόημα θα βρούμε: οι στρατηγοί (Δάτις και Αρταφέρνης). Στην τελική μετάφραση θα ελαφρώσουμε τη συντακτική πλοκή: την αιτιολογική μτχ. "ἡγησάμενοι" θα τρέψουμε σε ρήμα (= και οι στρατηγοί την έκριναν ότι…) και πριν από το "ἀπέβησαν" θα προσθέσουμε: και “γι’ αυτό αποβιβάστηκαν στο Μαραθώνα”.

Η μτχ. "νομίσαντες", που ακολουθεί, θα τραπεί κι αυτή σε ρήμα και θα είναι η πρώτη λέξη της δεύτερης ημιπεριόδου, αφού μετά το "Μαραθῶνα" θα βάλουμε άνω στιγμή.

11. Στην επόμενη περίοδο, η δυσκολία του: "αὐτοῖς... δόξα παρειστήκει, ὡς..." μπορεί να ξεπεραστεί και να μεταφράσουμε: σ’ αυτούς είχε τέτοια γνώμη σχηματιστεί (= είχαν αυτοί σχηματίσει τέτοια γνώμη) ότι…, και να γίνει αντιληπτό ότι το ὡς εισάγει ειδική πρόταση ―αντικείμενο, δηλαδή συμπλήρωμα της έννοιας στην περίφραση: "δόξα παρειστήκει" που ισοδυναμεί με γνωστικό ρήμα.

12. Στην τελευταία ημιπερίοδο της παρ. 22: "εἰ δ' ἐμθάδε πρῶτον ἀφίξονται... καταθέσθαι", η παρατακτική σύνδεσή της με την αντίστοιχη: "εἰ μὲν πρότερον ἐπ' ἄλλην..." πείθει ότι το απρμφ. τολμήσειν είναι αντίστοιχο προς το πολεμήσουσι της πρότασης που εισάγεται με τον ὡς και επομένως είναι αντικείμενο ―συμπλήρωμα του νοήματος της περίφρασης: "αὐτοῖς δόξα παρειστήκει".

13. Μετά τη μετάφραση και της τελευταίας περιόδου, τη συνολική απόδοση των νοημάτων του θέματος και την επανάληψη από το φιλόλογο της μετάφρασης που δόθηκε στην κεντρική πολύπλοκη περίοδο ("Ἡγησάμενοι δέ..."), η τάξη καλείται να εύρει τα ονοματικά (πλάγιες πτώσεις) συμπληρώματα της έννοιας των ρημάτων ("αντικείμενα") και τις ισοδύναμες με "αντικείμενα" ρηματικές εκφράσεις (απαρέμφατα και δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις). Συμπληρώνονται οι δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις του κειμένου με ένα παράδειγμα ενδοιαστικής πρότασης π.χ. "Ἐφοβεῖτο μὴ ὁ πάππος ἀποθάνῃ" = Ἐφοβεῖτο τὸν θάνατον τοῦ πάππου

14. Τέλος, ο καθηγητής αναθέτει για το σπίτι τις εξής γραπτές εργασίες:

α) μεταφορά στο τετράδιο λεξιλογίου των σημαντικότερων λέξεων (οπωσδήποτε των ρημάτων) με τις σημασίες τους,

β) μετάφραση της περιόδου: "Ἡγησάμενοι... ποιήσαιντο",

γ) κατάταξη των ρημάτων κατά το εξωτερικό, το εσωτερικό-αποτελέσματος και το σύστοιχο αντικείμενό τους και προσθήκη των σύστοιχων που λείπουν.

Ορίζει μελέτη των παραγ. 62-65 του Συντακτικού για τα μέσα ρήματα και την παρ. 400 της Γραμματικής για τα ρήματα τα παράγωγα από ονόματα.