Για το μάθημα της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας και Γραμματείας στην Α΄ τάξη Λυκείου εφαρμόζεται από το σχολικό έτος 1996-97 νέο αναλυτικό πρόγραμμα, του οποίου το πνεύμα και οι γενικές μεθοδολογικές κατευθύνσεις αποτελούν συνέχεια της προσπάθειας για ανανέωση του μαθήματος τα τελευταία χρόνια στο Γυμνάσιο. Ακολουθούν τα πορίσματα της εφαρμοσμένης γλωσσολογίας και συνιστούν τις λεγόμενες δυναμικές μεθόδους προσέγγισης κειμένου στο πλαίσιο της επικοινωνιακής μεθόδου γλωσσικής διδασκαλίας.

α) ερμηνεία αρχαίων ελληνικών από το πρωτότυπο
β) γλωσσική διδασκαλία.

Αυτοί οι τύποι δραστηριότητας υπηρετούνται με νέα διδακτικά εγχειρίδια διαποτισμένα από το πνεύμα της ενεργητικής εμπλοκής του μαθητή στη διαδικασία προσέγγισης και κατανόησης του αρχαίου λόγου. Είναι τα βιβλία:

Η προσπάθεια ανανέωσης του μαθήματος των Αρχαίων Ελληνικών, που ξεκίνησε από το σχολικό έτος 1992-93 στο Γυμνάσιο, συνεχίζεται φυσιολογικά στην Α΄ Λυκείου και θα επεκταθεί στη Β΄ και Γ΄ τάξη επί τη βάσει τριών θεμελιωδών αρχών:

1. Επιχειρείται μια στροφή του ενδιαφέροντος προς το περιεχόμενο του αρχαίου λόγου περισσότερο παρά προς τη μορφή του. Η έμφαση δίνεται τώρα στην ερμηνεία και κριτική συζήτηση του περιεχομένου των κειμένων, του τρόπου με τον οποίο ερευνούσαν οι αρχαίοι τον κόσμο, τον άνθρωπο και τη ζωή, και των απαντήσεων που έδωσαν σ' αυτά τα ερωτήματα.

Το ενδιαφέρον για το περιεχόμενο των κειμένων αποτελούσε πάντοτε τον απώτερο σκοπό της διδασκαλίας των κλασικών και βρήκε ουσιαστική εφαρμογή, μετά τη μεταρρύθμιση του 1976, με την καθιέρωση της διδασκαλίας της αρχαίας γραμματείας από μετάφραση. Η διδασκαλία όμως της αρχαίας γραμματείας από το πρωτότυπο στο Λύκειο εξακολουθούσε να ενδιαφέρεται κυρίως για τη γλωσσική προσπέλαση των κειμένων και η προσπάθεια για την κατανόηση του "γράμματος" του αρχαίου λόγου εξαντλούσε στην πράξη όλη τη διδακτική εργασία και περιόριζε ανεπίτρεπτα την ερμηνεία του "πνεύματος" των κειμένων. Η σχολαστική παράδοση ενάμιση αιώνα συνεχιζόταν μέχρι σήμερα, παρά τις επισημάνσεις των κινδύνων μιας τέτοιας διδασκαλίας από πολλά φωτισμένα πνεύματα ελλήνων φιλολόγων και παρά την ανανεωτική προσπάθεια, που κατέβαλε το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο από το 1980 και εξής και αναπτύσσεται αναλυτικά στις Οδηγίες του για τη διδασκαλία του μαθήματος στην Α΄ τάξη Λυκείου.

Έτσι, ενώ στους σκοπούς του μαθήματος καταγραφόταν με έμφαση η γλωσσική και ανθρωπιστική μόρφωση που θα επιθυμούσαμε για όλους τους μαθητές με τη διδασκαλία του αρχαίου ελληνικού λόγου, η καθημερινή πρακτική των φιλολόγων ήταν, κατά κανόνα, αυτή που ακολουθείται στη διδασκαλία της "Θεματογραφίας" της 3^ης Δέσμης, που έχει ειδικό σκοπό, την προετοιμασία των υποψήφιων φοιτητών της Φιλολογίας και της Νομικής (βλ. σχετικό άρθρο του Αν. Μουμτζάκη στο περιοδικό ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ, τεύχος 49, 1987).

Πιστεύουμε όμως ότι κανείς δεν θα μπορούσε να δεχθεί ως σκοπό του μαθήματος, στο πλαίσιο της γενικής παιδείας που παρέχει η Α΄ και Β΄ τάξη του Λυκείου, την προετοιμασία των μελλόντων φιλολόγων ή μεταφραστών, που αποτελούν μόνο το 20-25% του αντίστοιχου μαθητικού πληθυσμού αυτών των τάξεων.

Ήταν ανάγκη, λοιπόν, να περιοριστεί η γλωσσική διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής στα απολύτως και λειτουργικώς απαραίτητα για την κατανόηση των κειμένων, για να δοθεί περισσότερος χρόνος στην εμβάθυνση, συζήτηση και αξιοποίηση των περιεχομένων τους.

2. Για την επιτυχία αυτής της διδασκαλίας επιχειρείται μια δεύτερη καινοτομία, η διεύρυνση της αντίληψης που έχουμε για τη γλωσσική διδασκαλία και τη γλωσσική κατάρτιση, την οποία αυτή επιδιώκει. Ανεπαίσθητα και σταδιακά είχαμε καταλήξει να θεωρούμε ως γλωσσική διδασκαλία τη διδασκαλία της γραμματικής και του συντακτικού κυρίως. Πέρα όμως από τα βασικά στοιχεία της μορφολογίας, μεγαλύτερη αξία έχει η κατάκτηση του σημασιολογικού πεδίου της γλώσσας, η σημασία λέξεων και εκφράσεων της αρχαίας, η σύλληψη του νοήματος ενός τμήματος του αρχαίου λόγου, το οποίο εκλαμβάνεται ως οργανικό σύνολο λέξεων, προτάσεων και όχι ως ένα τυπικό άθροισμα ουδέτερων και αυτόνομων στοιχείων. Έτσι, με την πεποίθηση ότι το νόημα του λόγου βρίσκεται όχι σε μεμονωμένες λέξεις αλλά σε ευρύτερα τμήματά του, επιδιώκεται να ασκηθούν οι μαθητές να εκμεταλλεύονται τα συμφραζόμενα σ' ένα τμήμα του αρχαίου λόγου και να συλλαμβάνουν το νόημά του, έστω κι αν αγνοούν κατ' αρχάς τη σημασία ορισμένων λέξεων ή τη μορφή μερικών όρων. Εκείνο που προκύπτει ως σημαντικό παιδαγωγικό κέρδος από την παραπάνω διαδικασία είναι ότι κρατάει διαρκώς άγρυπνο το πνεύμα δάσκαλου και μαθητή, απαιτεί την ενεργητική εμπλοκή τους στην προσέγγιση του περιεχομένου ενός κειμένου και δεν τυποποιείται μηχανιστικά.

Σ' αυτή την πρακτική και λειτουργική αντιμετώπιση του λόγου έχουν συνηθίσει οι μαθητές, γιατί διδάσκονται με τις ίδιες αρχές της νεοελληνικής γλώσσας την τελευταία δεκαπενταετία. Με δεδομένο μάλιστα το γεγονός ότι οι βασικές δομές της γλώσσας μας παρουσιάζουν θαυμαστή διαχρονική επιβίωση, ο διαρκής συσχετισμός μορφών και δομών της αρχαίας και της νέας ελληνικής διευκολύνει αφάνταστα την εκμάθησή τους και καλλιεργεί βαθμιαία και σταδιακά τη συνείδηση της συνέχειας και συνοχής της γλώσσας και, κατ' επέκταση, της γραμματείας και του πολιτισμού μας.

Γενικός σκοπός της διδασκαλίας της αρχαίας ελληνικής γλώσσας και γραμματείας στο Λύκειο είναι η ευρύτερη εξοικείωση των μαθητών με τον αρχαίο ελληνικό λόγο, η ερμηνεία των κειμένων σε συνάρτηση και με την γλωσσική τους και η βίωση των αξιών που περιέχονται σε αυτά. Αναλυτικότερα οι σκοποί της διδασκαλίας του μαθήματος στο Λύκειο είναι οι ακόλουθοι:

Με τη σπουδή της αρχαίας ελληνικής γλώσσας επιδιώκεται:

α) Να γνωρίσουν οι μαθητές τον βασικό λεξιλογικό θησαυρό του αρχαίου λόγου και τα γραμματικά και συντακτικά του φαινόμενα.

β) Να καταστούν ικανοί να εκτιμούν και να απολαμβάνουν τις αρετές του αρχαίου λόγου, την αρχιτεκτονική, τη συμμετρία, το ρυθμό, την ποικιλία, την ευστοχία στην εκλογή των λέξεων, την πυκνότητα, την πειθαρχία, αλλά και την ευκαμψία, την έλλειψη του περιττού και τη χάρη του.

γ) Να καλλιεργηθούν γενικότερα με την επαφή μέσω της γλώσσας με το πνεύμα, τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις επιδιώξεις των προγόνων μας, καθώς και με την ιστορία, τη φιλοσοφία και τον πολιτισμό που εκφράζεται με τη γλώσσα τους.

δ) Να κατανοήσουν, τέλος, οι μαθητές ότι η νεοελληνική γλώσσα έχει τις ρίζες της στην αρχαία ελληνική και ότι αποτελεί εξέλιξη και συνέχειά της.

Με τη μελέτη των συγγραμμάτων των αρχαίων Ελλήνων από το πρωτότυπο επιδιώκεται:

α) Να κατανοηθούν και να βιώσουν οι μαθητές τις αξίες του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού.

β) Να καλλιεργηθούν οι μαθητές διανοητικά, συναισθηματικά, βουλητικά, ηθικά, αισθητικά και να αναπτυχθούν ολόπλευρα, ώστε να διαμορφώσουν τέλειες, κατά το δυνατόν, προσωπικότητες.

γ) Να αποκτήσουν, ιδιαίτερα, το συναίσθημα της ευθύνης τους ως πνευματικών ανθρώπων, ώστε να συμβάλουν στην οικοδόμηση ενός ελεύθερου και δημοκρατικού βίου, στην κοινωνική και πνευματική ανάπτυξη του λαού και στην από κάθε άποψη ανύψωση του επιπέδου της ζωής του.

δ) Τέλος, να κατανοήσουν οι μαθητές την αδιάσπαστη ιστορική συνέχεια και παρουσία του ελληνικού πνεύματος από τα χρόνια του Ομήρου ώς σήμερα και την τεράστια συμβολή του στην ανάπτυξη της Ευρώπης και, γενικότερα, ολόκληρης της ανθρωπότητας.

Ειδικά στην Α΄ τάξη Λυκείου ο σκοπός της διδασκαλίας της αρχαίας ελληνικής γλώσσας και γραμματείας είναι κατά κύριο λόγο γλωσσικός. Επιδιώκεται να εξοικειωθούν ευρύτερα οι μαθητές με τη λειτουργία του αρχαίου ελληνικού λόγου, ώστε βαθμιαία να αποκτήσουν την ικανότητα να κατανοούν και να ερμηνεύουν τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς από το πρωτότυπο.