α. Κείμενο 11: Petyt, K. M. 1980. The Study of Dialect: An Introduction to Dialectology. Λονδίνο: André Deutsch, σελ. 15.
© André Deutsch[...] Μια άλλη περιοχή της Ευρώπης όπου αυτό το κριτήριο παίζει κάποιο σημαντικό ρόλο είναι η Σκανδιναβία: οι ομιλητές εκεί θεωρείται ότι μιλούν τρεις διαφορετικές γλώσσες (τη δανική, τη νορβηγική και τη σουηδική), ανάλογα με την πρότυπη μορφή στην οποία προσβλέπουν, παρόλο που οι διάλεκτοι τους αλλά και αυτές οι πρότυπες μορφές έχουν ορισμένους βαθμούς αμοιβαίας κατανοησιμότητας.
Μέχρι στιγμής ασχοληθήκαμε με περιπτώσεις όπου διαφορετικές διάλεκτοι προσβλέπουν σε μια κοινή πρότυπη μορφή και σε μια κοινή γραπτή γλώσσα, αλλά υπάρχει μια αξιοσημείωτη περίπτωση, όπου διαφορετικές μορφές ομιλίας συνήθως αναφέρονται ως διάλεκτοι, ακόμη και όταν μοιράζονται μια γραπτή μορφή αλλά όχι και μια πρότυπη προφορική μορφή. Στην Κίνα ομιλητές από διαφορετικά μέρη της χώρας χρησιμοποιούν τη μανταρινική, την καντονέζικη, τη wu, τη hakka, τη fukien, η μία από ένα πλήθος άλλων μορφών. Βέβαια, πολλές από αυτές τις μορφές δεν είναι αμοιβαία κατανοητές αλλά, εν μέρει επειδή όλοι οι ομιλητές διαβάζουν και γράφουν την ίδια κινεζική γραπτή μορφή, αναφέρονται γενικά ως οι κινέζικες διάλεκτοι [...].
Μετάφραση Νίκος Γεωργίου
β. Κείμενο 12: Chambers, J. K. & P. Trudgill. 1984-5. Διάλεκτος και γλώσσα. Μτφρ. A. Σακελλαρίου. Γλώσσα 7:52-61, σελ. 52-53.
© Γλώσσα[...] Αυτός ο χαρακτηρισμός της "γλώσσας" και της "διαλέκτου" όμως δεν είναι απόλυτα πετυχημένος και είναι σχετικά εύκολο να αναλογιστούμε δυο είδη φανερά αντίθετων παραδειγμάτων. Αν εξετάσουμε, πρώτα πρώτα, τις σκανδιναβικές γλώσσες, θα παρατηρήσουμε ότι η νορβηγική, η σουηδική και η δανική συνήθως θεωρούνται διαφορετικές γλώσσες. Ατυχώς για τον ορισμό μας είναι αμοιβαία κατανοητές. 'Οσοι μιλούν μια από τις τρεις αυτές γλώσσες εύκολα καταλαβαίνονται και επικοινωνούν μεταξύ τους. Δεύτερον, ενώ κανονικά θεωρούμε τα γερμανικά ως μία ενιαία γλώσσα, υπάρχουν κάποιες μορφές (types) της γερμανικής που δεν είναι κατανοητές σε όσους μιλούν μια διαφορετική μορφή αυτής της γλώσσας. Κατά τον ορισμό μας επομένως θα δεχτούμε ότι τα δανικά δεν αποτελούν καλά καλά γλώσσα, ενώ τα γερμανικά είναι κάτι περισσότερο από γλώσσα.
Υπάρχουν και άλλες δυσκολίες σχετικά με το κριτήριο της αμοιβαίας κατανοήσεως. Το κυριότερο πρόβλημα συνίσταται στο ότι το κριτήριο αυτό επιδέχεται βαθμούς κατανοήσεως, μεγαλύτερης ή μικρότερης. Ενώ είναι αλήθεια, π.χ., ότι πολλοί Σουηδοί πολύ εύκολα καταλαβαίνουν πολλούς Νορβηγούς, είναι επίσης φανερό πως συχνά δεν τους καταλαβαίνουν τόσο καλά, όσο άλλοι Σουηδοί. Γι' αυτό το λόγο η ενδο-σκανδιναβική αμοιβαία κατανόηση δεν μπορεί να είναι τέλεια και θα χρειαστεί να γίνουν κάποιες υποχωρήσεις: οι ομιλητές θα πρέπει να μιλούν πιο αργά και να αποφεύγουν κάποιες λέξεις ή προφορές, που -όπως υποψιάζονται- θα προκαλέσουν δυσκολίες.
Η αμοιβαία κατανόηση μπορεί να μην είναι ίδια κι από τις δυο πλευρές. Συχνά λέγεται, π.χ., ότι οι Δανοί καταλαβαίνουν τους Νορβηγούς καλύτερα απ' ό,τι οι Νορβηγοί τους Δανούς. (Αν αυτό αληθεύει, ίσως συμβαίνει γιατί, όπως συχνά λένε οι Σκανδιναβοί, "Τα νορβηγικά τα προφέρεις όπως υπαγορεύεις κατά γράμμα τα δανικά", ενώ η δανική προφορά έχει πιο περίπλοκη σχέση με την ορθογραφία της. 'Ισως οφείλεται τούτο σε ένα ή σε περισσότερους ειδικότερους γλωσσικούς παράγοντες). Η αμοιβαία κατανόηση θα εξαρτηθεί -όπως φαίνεται- και από άλλους παράγοντες, όπως το για πόσον καιρό ο ακροατής της άλλης γλώσσας την έχει ακούσει, το μορφωτικό του επίπεδο και -πράγμα αρκετά ενδιαφέρον- την απόφασή του να καταλάβει. Φαίνεται πως οι άνθρωποι δεν καταλαβαίνουν, γιατί, σε κάποιο επίπεδο της συνειδήσεώς τους, δεν επιθυμούν να καταλάβουν. Μια μελέτη που διεξήχθη στην Αφρική, π.χ., έδειξε ότι, ενώ η φυλή Α υποστήριζε ότι καταλαβαίνει τη γλώσσα μιας άλλης φυλής Β, η φυλή Β υποστήριζε πως δεν μπορούσε να καταλάβει τη γλώσσα Α. Αποκαλύφθηκε ότι η ομάδα Α, ομάδα ευρύτερη και ισχυρότερη, επιθυμούσε να ενσωματώσει το έδαφος της ομάδας Β στο δικό της με τα επιχειρήματα ότι οι δύο ομάδες αποτελούσαν ένα λαό και μιλούσαν την ίδια γλώσσα. Σαφώς, η αδυναμία της ομάδας Β να καταλάβει τη γλώσσα της ομάδας Α, αποτελούσε τμήμα της αντίστασής τους στην παραπάνω επεκτατική προσπάθεια.