Κείμενο 4: Phillipson, R. 1999. Η υπόσχεση και η απειλή της αγγλικής ως "ευρωπαϊκής" γλώσσας. Στο "Ισχυρές" και "ασθενείς " γλώσσες στην Ευρωπαϊκή 'Ενωση. 'Οψεις του γλωσσικού ηγεμονισμού (Πρακτικά διεθνούς συνεδρίου, Θεσσαλονίκη Μάρτιος 1997), επιμ. Α.-Φ. Χριστίδης, 304-311. Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, σελ. 306-308.
ΑΡΧΕΣ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΜΕ ΣΥΝΤΟΜΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ
1. Oι γλώσσες "εξαπλώνονται" ως αποτέλεσμα ρητών πολιτικών
Oι αποδείξεις της συνειδητής προώθησης των κυρίαρχων γλωσσών βρίσκονται παντού. H παγκόσμια παρουσία των ευρωπαϊκών γλωσσών και η ρητορική που τις συνοδεύει παγκοσμίως αποδεικνύουν το γεγονός αυτό. H κινητήρια δύναμη της "εκπολιτιστικής αποστολής" της Γαλλίας δεν συμβολίζεται πλέον από τους ισχυρισμούς μιας εγγενούς ανωτερότητας της γλώσσας: η αρχή του 18ου αιώνα "ce qui n'est pas clair n'est pas franηais" (ό,τι δεν είναι σαφές, δεν είναι γαλλικό) έχει αντικατασταθεί με το πιο εργαλειακό μετα-αποικιακό "lΰ où on parle français on achête français" (όπου μιλούν γαλλικά, αγοράζουν γαλλικά[...]) και από την ανησυχία για την ποιότητα της γλώσσας που έχει υποκαταστήσει τη γαλλική ως προτιμώμενη "διεθνής" γλώσσα: "ce qui n'est pas clair, c'est l'anglais international" (ό,τι δεν είναι σαφές, είναι τα διεθνή αγγλικά). Δηλαδή, κατά την κυβερνητική γαλλική προπαγάνδα, η μη μητρική αγγλική απορρίπτεται μετά βδελυγμίας ως αδρό, αμβλύ και χωρίς καμιά αξία γλωσσικό όργανο. Aυτός ο αμυντικός λόγος μπορεί να δίνει την εντύπωση του κωμικού, αλλά η αναγνώριση από τους Γάλλους της πραγματικότητας του γλωσσικού ιμπεριαλισμού είναι χρήσιμη για την ανάδειξη των τρόπων και των αιτιών της επέκτασης και της συρρίκνωσης των γλωσσών. Eδώ πρέπει να είμαστε προσεκτικοί ως προς την υιοθέτηση ορθόδοξης ορολογίας. Mια έννοια όπως η γλωσσική "εξάπλωση" είναι παραπλανητική, καθώς μοιάζει να υποβάλλει την ιδέα ότι η επέκταση γλωσσών όπως η αγγλική είναι μια διαδικασία φυσική και αδιαμεσολάβητη, πράγμα που είναι ασφαλώς λανθασμένο.
2. Oι γλώσσες δολοφονούνται ως αποτέλεσμα (ρητών) πολιτικών
H διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης συνεπάγεται εξαιρετικά μεγαλύτερη επαφή ανθρώπων από κάθε χώρα στην εθνική και τοπική διακυβέρνηση, στις επιχειρήσεις, στον τουρισμό και σε αμέτρητες ομάδες συμφερόντων. Oι χρηματοδοτήσεις της E.E. έχουν προωθήσει την κινητικότητα σπουδαστών και προσωπικού στα εκπαιδευτικά ιδρύματα όλων των βαθμίδων, στη βιομηχανία και στην έρευνα, και έχουν προσπαθήσει να τονώσουν τις περιφερειακές μειονοτικές γλώσσες και να διαφοροποιήσουν την εκμάθηση ξένων γλωσσών ανάλογα με τις ειδικές συνθήκες. O δηλωμένος στόχος αυτής της ενίσχυσης είναι η ανάπτυξη μιας ευρωπαϊκής ταυτότητας, αλλά και της κατανόησης μεταξύ των εθνών. Xρηματοδοτήσεις έχουν επίσης διατεθεί για τη γλωσσική μηχανική, την ανάπτυξη λογισμικού για την αυτόματη μετάφραση και για την ορολογία. Στα μείζονα προγράμματα της δεκαετίας του '80 οι χρηματοδοτήσεις χορηγούνταν ισομερώς σε όλες τις επίσημες γλώσσες, με στόχο να εξασφαλιστεί η παράλληλη ανάπτυξη δεξιοτήτων γλωσσικής τεχνολογίας σε κάθε γλώσσα. H ισομέρεια αυτή δεν επέτρεπε σε γλώσσες με ισχυρή οικονομική στήριξη να υπερκεράσουν τις μικρές γλώσσες. Πρόκειται για μια περιοχή στην οποία η υπερεθνική γλωσσική πολιτική και η ορθή επένδυση μπορούν να συνεισφέρουν σε μια πιο ισότιμη ανάπτυξη κάθε γλώσσας και δεν αποκλείεται να έχει συμβεί αυτό, αν και είναι δύσκολο να εκτιμηθεί το αποτέλεσμα τέτοιων μέτρων. 'Ομως με τις ισχύουσες σήμερα ρυθμίσεις, οι χρηματοδοτήσεις καταμερίζονται σε γενικές γραμμές ανάλογα με τον πλούτο κάθε κράτους και τη συνεισφορά του στον προϋπολογισμό της E.E., με αποτέλεσμα η δανική, για παράδειγμα, να δικαιούται κάτω από το 3% και όχι ίσο μερίδιο με την αγγλική [...], παρόλο που η E.E. γνωρίζει ότι οι δυνάμεις της αγοράς αντιμάχονται τη γλωσσική ισότητα (βλ. αναφορές της Eπιτροπής για το θέμα "H πολύγλωσση κοινωνία της πληροφορίας", Nοέμβριος 1995).
Θα ήταν σημαντικό να διερευνηθεί κατά πόσο οι πολιτικές που ισχύουν σε αυτό τον τομέα, καθώς και σε προγράμματα φοιτητικής κινητικότητας όπως τα ERASMUS και SOCRATES, παγιώνουν την υπάρχουσα ιεραρχία των ευρωπαϊκών γλωσσών και κατά πόσο, τελικά, συμβάλλουν στη γλωσσική πολυμορφία ή στην εξάλειψη άλλων γλωσσών πλην της αγγλικής ή, τουλάχιστον, στη συρρίκνωσή τους σε συγκεκριμένους τομείς, όπως οι επιστήμες και οι διεθνείς σχέσεις. 'Ενα πιθανό αποτέλεσμα θα μπορούσε να είναι η κοινωνική διγλωσσία της ηπειρωτικής Eυρώπης, με την αγγλική ως "υψηλή" γλώσσα και τις άλλες γλώσσες, π.χ. τη δανική ή την ελληνική, περιορισμένες σε λειτουργίες τοπικής "χαμηλής".