Κείμενο 7: Χαραλαμπόπουλος, Α. 1990. Γλωσσική διδασκαλία: η περίπτωση της Κύπρου. Γλώσσα 22: 69-94.

...Τα κύρια στοιχεία που συνιστούν τη δομή του πρώτου μέρους κάθε μαθήματος είναι τα κείμενα και οι εναλλασσόμενες προφορικές και γραπτές δραστηριότητες. Τα στοιχεία αυτά συνδέονται μεταξύ τους θεματικά και αλληλοπροσδιορίζονται, καθώς τα κείμενα προσφέρουν συνήθως το πληροφοριακό υλικό για το θέμα και γίνονται αφορμή για να αναπτυχθούν ποικίλες προφορικές και γραπτές δραστηριότητες. Ειδικότερα:

 α) Τα κείμενα. Σε κάθε μάθημα δίνεται ένα βασικό κείμενο σχετικό με το θέμα που αποτελεί τον πυρήνα του μαθήματος και ένα ακόμη ή περισσότερα παράλληλα, όπως τα ονομάζουν, κείμενα. Στην πλειονότητά τους είναι παρμένα από τον ημερήσιο και περιοδικό τύπο της Ελλάδας και της Κύπρου ή είναι διάφορα είδη κειμένων από αυτά που χρησιμοποιούνται καθημερινά κατά τις δοσοληψίες μεταξύ των πολιτών και των παντός είδους υπηρεσιών ή, τέλος, αποσπάσματα δοκιμιακών κειμένων. Τα λογοτεχνικά κείμενα είναι ελάχιστα. Αυτή η συγκεκριμένη επιλογή κειμένων ίσως να έγινε γιατί οι συγγραφείς έκριναν ότι είναι προτιμότερα τα κείμενα πληροφοριακού περιεχομένου, δεδομένου ότι αυτά αποτελούν τον κύριο όγκο του γραπτού λόγου με τον οποίο οι ομιλητές έρχονται κυρίως σε επαφή ή τους χρησιμεύει περισσότερο στις καθημερινές τους συναλλαγές. Πρόκειται για κείμενα που αντιπροσωπεύουν τη μεγάλη ποικιλία του γραπτού λόγου που παράγεται καθημερινά.

 Το πρώτο κείμενο κάθε μαθήματος χρησιμεύει για να ασκηθούν οι μαθητές στην κατανόηση γραπτού κειμένου. Το σταθερό μοτίβο των ασκήσεων κατανόησης που ακολουθούν το κείμενο είναι: χωρισμός σε ενότητες, τιτλοφόρηση των ενοτήτων και γραφή περίληψης με βάση τους τίτλους των ενοτήτων.

 Εκτός από το αρχικό κείμενο δίνονται και ένα ή περισσότερα "παράλληλα κείμενα". Τα παράλληλα κείμενα έχουν πολλαπλή χρησιμότητα: προσφέρουν πρόσθετα πληροφοριακά στοιχεία για το θέμα που αποτελεί τον άξονα του μαθήματος, προσφέρονται για υφολογικές συγκρίσεις μεταξύ τους ή/και με το αρχικό κείμενο, επιτρέπουν στους μαθητές να αντιληφθούν τι σημαίνει διαφορετική προσέγγιση του ίδιου θέματος, εμπλουτίζουν τη σχετική με το θέμα γλωσσική υποδομή, δίνουν αφορμή για κατανόηση ορισμένων πτυχών του θέματος και, τέλος, αξιοποιούνται για να τροφοδοτήσουν την ελεύθερη και δημιουργική έκφραση των μαθητών πάνω σε όψεις του κεντρικού θέματος του μαθήματος.

 β) Η προφορική έκφραση. Οι συγγραφείς μεριμνούν ιδιαίτερα για την ανάπτυξη της ικανότητας των μαθητών στην προφορική χρήση της γλώσσας. Αυτό το πετυχαίνουν προτείνοντας ένα ευρύ φάσμα προφορικών δραστηριοτήτων, που καλύπτουν όλες σχεδόν τις μορφές προφορικού λόγου που μπορεί να συναντήσει κανείς κατά τις γλωσσικές ανταλλαγές στα πλαίσια των κοινωνικών του δραστηριοτήτων: κρίσεις, αφηγήσεις, σχόλια, περιγραφές, χαρακτηρισμοί, διάλογοι, συζητήσεις στρογγυλής τραπέζης, αντιπαραθέσεις απόψεων, αξιολογήσεις, διερευνητικές συζητήσεις, παρουσίαση συμπερασμάτων μιας έρευνας, παροχή πληροφοριών κ.ά.

 Θα αναφέρω ενδεικτικά μερικές προφορικές δραστηριότητες που περιλαμβάνονται στα βιβλία. Στο Α20, όπου το κεντρικό θέμα είναι το θέατρο και ο ανταγωνισμός της τηλεόρασης, προτείνεται στους μαθητές να κάμουν παρατηρήσεις, να εκφράσουν κρίσεις και να διατυπώσουν εισηγήσεις α) για τα παιδικά προγράμματα της τηλεόρασης, β) για τις επιστημονικές σειρές και γ) για τις ελληνικές και ξένες τηλεοπτικές σειρές. Στο Β3 με θέμα τα επαγγέλματα προτείνεται για συζήτηση το θέμα: "Οι γυναίκες και οι άντρες στην επαγγελματική ζωή (προσόντα, ευκαιρία εισόδου, εργασία, δυσκολίες, ανέλιξη, μισθός...)". Η συζήτηση γίνεται μεταξύ αγοριών και κοριτσιών που υποστηρίζουν διαφορετικές-συγκρουόμενες απόψεις. Υπάρχει πρόεδρος και γραμματέας (βλ. και Διδακτική δραστηριότητα ΙΙ, σ.23). 

Οι προφορικές δραστηριότητες δεν γίνονται στο κενό, αλλά εντάσσονται μέσα σε ένα πλαίσιο που ευνοεί τη διεξαγωγή τους. Το πλαίσιο αυτό διαμορφώθηκε με την επεξεργασία των κειμένων που προηγήθηκαν, η οποία επέτρεψε την ανάπτυξη προβληματισμού πάνω σε ορισμένες πτυχές του κεντρικού θέματος του μαθήματος. Με τις προφορικές δραστηριότητες διευρύνεται αυτός ο προβληματισμός, καθώς οι μαθητές οδηγούνται στο να θέσουν και να διερευνήσουν νέα προβλήματα, για τα οποία αναζητούν τις σχετικές πληροφορίες, τις διασταυρώνουν, συγκρίνουν και αξιολογούν αντιτιθέμενες απόψεις, διατυπώνουν τις δικές τους τεκμηριωμένες απόψεις, εξάγουν συμπεράσματα κτλ. 

Με τον τρόπο αυτό οι μαθητές ασχολούνται με γνήσια προβλήματα που αφορούν και τους ίδιους και συνεπώς τα προσεγγίζουν με ενδιαφέρον. Δεν έχουν την αίσθηση ότι ασχολούνται με τη γλώσσα, αλλά ότι χρησιμοποιούν τη γλώσσα για να λύσουν προβλήματα, να ανταλλάξουν απόψεις, να επικοινωνήσουν. Διαπιστώνουν στην πράξη ότι είναι υποχρεωμένοι να χρησιμοποιούν τη γλώσσα με τρόπο που να ταιριάζει κάθε φορά στο θέμα, στην περίσταση, στον συνομιλητή, στο είδος επικοινωνίας.

 γ) Η γραπτή έκφραση. Οι δραστηριότητες που προτείνονται για την ανάπτυξη της ικανότητας των μαθητών στη γραπτή χρήση της γλώσσας διέπονται από τις ίδιες αρχές που είδαμε ότι ισχύουν και για την προφορική έκφραση. Είναι τέτοιες ώστε οι μαθητές να παράγουν μια ποικιλία μορφών γραπτού λόγου που αντιστοιχεί στην ποικιλία που πραγματικά παράγεται καθημερινά στην κοινωνία. Επιστολές, αναφορές, υπομνήματα, καταγγελίες, διαμαρτυρίες, εισηγήσεις, ειδήσεις, ανταποκρίσεις, αφηγήσεις, περιγραφές διαφόρων ειδών, έρευνες, ερωτηματολόγια, σχόλια, βιβλιοπαρουσιάσεις, συνεντεύξεις, βιογραφικά σημειώματα, αφίσες, ανακοινώσεις, ενημερωτικά κείμενα κ.ά., είναι ενδεικτικά της ποικιλίας του γραπτού λόγου που παράγουν οι μαθητές. 

Ενδεικτικά παραδείγματα γραπτών δραστηριοτήτων: Στο Α15, όπου το θέμα είναι η εργασία και τα επαγγέλματα, με αφορμή ένα ΖΗΤΕΙΤΑΙ από μικρές αγγελίες καλούνται να γράψουν αίτηση συνοδευόμενη από βιογραφικό σημείωμα σύμφωνα με υπόδειγμα που παρατίθεται. Στο Β3, όπου πάλι το θέμα είναι τα επαγγέλματα, καλούνται να φτιάξουν ερωτηματολόγιο και να πάρουν συνέντευξη από ένα γνωστό τους σχετικά με το επάγγελμά του (προσόντα, καθήκοντα, δικαιώματα, αμοιβή κτλ.). Στο Γ6, όπου συζητείται το θέμα των επικοινωνιών και της τηλεόρασης, αφού δίνονται στοιχεία για το γράψιμο μιας επιστολής, καλούνται να γράψουν επιστολή στον Δ/ντή του Ραδιοφωνικού Ιδρύματος Κύπρου με την οποία 

-να διαμαρτύρονται για την ακαταλληλότητα ενός έργου που πρόβαλε η τηλεόραση.

-να διαμαρτύρονται για τα ανιαρά προγράμματα.

-να εισηγούνται νέα προγράμματα για τη βελτίωση των τηλεοπτικών προγραμμάτων.

-να συγχαίρουν το ΡΙΚ για το επίπεδο των ταινιών που ετοιμάζουν οι παραγωγοί του.

-να συγχαίρουν για μια συγκεκριμένη τηλεοπτική σειρά.

Τα ερεθίσματα και εδώ, όπως στις προφορικές δραστηριότητες, είναι γνήσια και συνδέονται άμεσα με πλευρές του κεντρικού θέματος του μαθήματος που προσφέρονται για γραπτή δραστηριότητα. Το είδος της δραστηριότητας είναι πρόκληση για τους μαθητές να χρησιμοποιήσουν την κατάλληλη γλωσσική έκφραση. Χρησιμοποιούν τη γλώσσα, όχι για να δείξουν αν αφομοίωσαν κάποια διδασκαλία που προηγήθηκε, αλλά για να ικανοποιήσουν και να ανταποκριθούν σε μια δημιουργημένη ανάγκη να εκφραστούν πάνω σε συγκεκριμένο θέμα. 

Προφορικές και γραπτές δραστηριότητες εναλλάσσονται σε κάθε μάθημα και αυτό συμβάλλει στην ισόρροπη καλλιέργεια των δύο βασικών τρόπων γλωσσικής έκφρασης, του προφορικού και του γραπτού. Το γεγονός αυτό το διαπιστώνει κανείς με μεγάλη ανακούφιση, γιατί τα σχολικά βοηθήματα για τη διδασκαλία της γλώσσας συνήθως παραμελούν ή θεωρούν δευτερεύουσας σημασίας την προφορική πλευρά της γλώσσας. Κι όμως η προφορική είναι η δεσπόζουσα μορφή γλωσσικής επικοινωνίας και το σχολείο οφείλει να μην το αγνοεί...