Κείμενο 2: Κογκίδου, Δ., Τρέσσου-Μυλωνά, Ε. & Γ. Τσιάκαλος. 1997. Κοινωνικός αποκλεισμός και εκπαίδευση: η περίπτωση γλωσσικών μειονοτήτων στη δυτική Θεσσαλονίκη. Στο Θέματα διγλωσσίας και εκπαίδευσης, επιμ. Ε. Σκούρτου, 139-163. Αθήνα: Νήσος, σελ. 145-147.

Χρήση διαφορετικής γλώσσας και κοινωνικός αποκλεισμός

Κατά τη διερεύνηση του κοινωνικού αποκλεισμού και της φτώχιας στην περιοχή της δυτικής Θεσσαλονίκης, ελκύει την προσοχή το γεγονός ότι οικογένειες που χρησιμοποιούν μια άλλη γλώσσα από την επίσημη γλώσσα του κράτους, βιώνουν φτώχεια και κοινωνικό αποκλεισμό σε μεγαλύτερο ποσοστό από τις οικογένειες που μιλούν αποκλειστικά την επίσημη γλώσσα του κράτους. Δηλαδή η πιθανότητα να είναι ένας άνθρωπος φτωχός μεγαλώνει με τον βαθμό χρήσης στην καθημερινή ζωή μιας διαφορετικής γλώσσας. Ας δούμε τα δεδομένα.

Από την έρευνα μας στην περιοχή προκύπτει ότι στο 13,64% των οικογενειών της περιοχής "όλα τα μέλη της οικογένειας" χρησιμοποιούν στις καθημερινές συζητήσεις (και) μια άλλη γλώσσα/διάλεκτο και στο 10,67% των οικογενειών της περιοχής "κάποια μέλη της οικογένειας" χρησιμοποιούν στις καθημερινές συζητήσεις (και) μια άλλη γλώσσα/διάλεκτο πέραν της επίσημης γλώσσας του κράτους.

Η απάντηση στη σχετική ερώτηση επιτρέπει περισσότερες ερμηνείες. 'Ετσι η απάντηση μπορεί να σημαίνει ότι μια άλλη γλώσσα ή διάλεκτος χρησιμοποιείται αποκλειστικά ή ότι χρησιμοποιείται μόνο σε ορισμένες περιπτώσεις. Επιπλέον ότι η χρήση της άλλης γλώσσας/διαλέκτου μπορεί να είναι αποτέλεσμα ελεύθερης βούλησης ή επακόλουθο του γεγονότος ότι κάποια άτομα δεν γνωρίζουν επαρκώς την ελληνική γλώσσα (την οποία αποκλειστικά θα ήθελαν να ομιλούν).

Ανεξάρτητα όμως από την αιτία που προξενεί τη συγκεκριμένη κατάσταση, σημαντικό είναι το γεγονός ότι υπάρχει μια σχέση ανάμεσα σε αυτό το γνώρισμα και σε ορισμένα άλλα γνωρίσματα που χαρακτηρίζουν την οικονομική και κοινωνική θέση των ανθρώπων. 'Ετσι από τις οικογένειες που την εποχή της έρευνας (1990) είχαν εισόδημα μικρότερο από 70.000 δραχμές τον μήνα (δηλαδή ένα εισόδημα το οποίο κατά την εποχή τηςέρευνας ήταν μικρότερο από το μισό του μέσου κατά κεφαλήν εισοδήματος στην Ελλάδα), ένα 60,8% δήλωσαν ότι κανένα μέλος της οικογένειας δεν μιλάει άλλη από την επίσημη γλώσσα του κράτους στην καθημερινή ζωή. Την ίδια δήλωση έκανε όμως 76,7% των οικογενειών με εισόδημα 70.000-130.000 δραχμές, 79,4% των οικογενειών με εισόδημα 130.000-190.000 και 77,4% των οικογενειών με μηνιαίο εισόδημα μεγαλύτερο από 190.000 δραχμές. Αντίθετα 28,5% των οικογενειών με μηνιαίο εισόδημα μικρότερο των 70.000 δραχμών δήλωσαν ότι όλα τα μέλη της οικογένειας χρησιμοποιούν μια άλλη γλώσσα/διάλεκτο. Την ίδια δήλωση έκανε 9,72% των οικογενειών με εισόδημα 70.000-130.000 δραχμές, 8,02% των οικογενειών με εισόδημα 130.000-190.000 και 8,33% όσων είχαν εισόδημα μεγαλύτερο από 190.000 δραχμές (βλ. σχετικά πίνακα 2).

Π Ι Ν Α Κ Α Σ 2

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑ "ΣΤΙΣ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΕΣ ΣΥΖΗΤΗΣΕΙΣ ΜΕ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΑΣ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΙΤΕ ΚΑΙ ΑΛΛΗ ΓΛΩΣΣΑ/ΔΙΑΛΕΚΤΟ;"

Απαντήσεις σε ποσοστά (%) κατά μηνιαίο οικογενειακό εισόδημα (σε 1.000 δραχμές)

 
<70
70-130
130-190
>190

Καμία απάντηση

2,78

1,62

1,07

0,00

Ναι, όλα τα μέλη της οικογένειας

28,48

9,72

8,02

8,33

Ναι, κάποια μέλη της οικογένειας

7,92

12,01

11,50

14,29

'Οχι

60,81

76,65

79,41

77,38

Ανάλογη διαφοροποίηση παρατηρείται όταν συσχετίζεται η χρήση διαφορετικής γλώσσας/διαλέκτου με τη θέση του ατόμου στην αγορά εργασίας (βλ. πίνακα 3). 'Οσο μεγαλύτερη είναι η απόσταση από την αγορά εργασίας, τόσο υψηλότερο είναι το ποσοστό χρήσης διαφορετικής γλώσσας/διαλέκτου.

 

Π Ι Ν Α Κ Α Σ 3

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑ "ΣΤΙΣ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΕΣ ΣΥΖΗΤΗΣΕΙΣ ΜΕ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΑΣ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΙΤΕ ΚΑΙ ΑΛΛΗ ΓΛΩΣΣΑ/ΔΙΑΛΕΚΤΟ;"

Απαντήσεις σε ποσοστά (%) κατά θέση στην αγορά εργασίας

 

Εργαζόμενοι

'Ανεργοι

Συνταξιούχοι

Καμία απάντηση

1,00

2,53

2,69

Ναι, όλα τα μέλη της οικογένειας

11,54

41,77

18,8

Ναι, κάποια μέλη της οικογένειας

11,88

5,06

10,38
'Οχι
75,58
50,63

68,08

 

Από τα παραπάνω προκύπτει ότι η χρήση διαφορετικής γλώσσας/διαλέκτου προφανώς βρίσκεται σε στενή σχέση με τα φαινόμενα του κοινωνικού αποκλεισμού και της φτώχειας. Η σχέση αυτή δεν οφείλεται, όμως, πάντα στους ίδιους μηχανισμούς. 'Ετσι η χρήση άλλης γλώσσας μπορεί να είναι απλώς συνοδευτικό γνώρισμα άλλων έντονων πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων, που αποτελούν αιτία ή αφορμή για τον κοινωνικό αποκλεισμό. Αλλά μπορεί επίσης να υποδηλώνει έλλειψη αποτελεσματικών θεσμών εκμάθησης της επίσημης γλώσσας για μετανάστες, οι οποίοι (μετανάστες) κατά τα άλλα δεν διαφέρουν σχεδόν σε τίποτε από τον υπόλοιπο πληθυσμό. Συνεπώς ακόμη και όταν το αποτέλεσμα είναι το ίδιο, δηλαδή κοινωνικός αποκλεισμός και φτώχεια, για τον σχεδιασμό επιτυχών εκπαιδευτικών παρεμβάσεων είναι απαραίτητη η εξακρίβωση των συγκεκριμένων και διαφορετικών μεταξύ τους μηχανισμών που οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό, καθώς και η εξακρίβωση της σχέσης της γλώσσας με αυτούς του μηχανισμούς