- Κένταυροι
-
Διονυσιακών υπαινιγμών είναι και η παρουσία των μορφών των Κενταύρων, συχνά σε δάπεδα αιθουσών συμποσίου, από τις παλαιότερες και πιο οικείες στην ελληνική τέχνη.
i. Οι έντεκα μετόπες του δωρικού γείσου στον τάφο της κρίσεως στη Μίεζα διακοσμούνται με σκηνές από τη μυθική σύγκρουση Κενταύρων και του θεσσαλικού λαού των Λαπιθών, με την τελική νίκη των τελευταίων και την εκδίωξη των Κενταύρων από τη Θεσσαλία. [Τάφος της Κρίσεως, 1β] Το θέμα αυτό υπήρξε οικείο στην τέχνη της Νοτίου Ελλάδος, με πιο γνωστή την παράσταση στον ναό του Ολυμπίου Διός. Η αιτία της σύγκρουσης ήταν η παραβίαση των νόμων της φιλοξενίας από τους Κενταύρους, οι οποίοι είχαν χάσει τον έλεγχο του εαυτού τους λόγω της μεγάλης ποσότητας κρασιού που είχαν καταναλώσει. Εκεί, στην Ολυμπία, η νίκη των Λαπιθών με την παρέμβαση του Απόλλωνα υποδήλωνε την πρόκριση του λόγου, και των θεών του, στη λειτουργία των οργανωμένων κοινωνικών συνόλων. Η απεικόνιση του επεισοδίου όμως στη Μακεδονία πιθανόν έχει και μιαν άλλη, περισσότερο πολιτική σημασία. Να αποτελεί δηλαδή υπόμνηση της ιστορίας των Περσών, όταν πρόσβαλαν την τιμή των γυναικών στην αυλή του Αμύντα (Ηρόδοτος 5,18-20). Δεν αποκλείεται όμως και να εντάσσεται στο πλαίσιο της θεματικής της αρπαγής γυναικών, όπως της Περσεφόνης ή της Ελένης.
ii. Στην Πέλλα βρέθηκε αποσπασματικό ψηφιδωτό με ζεύγος Κενταύρων, ενός αρσενικού και ενός θηλυκού. Ο αρσενικός Κένταυρος δεξιά κρατά φιάλη, η Κενταυρίνα αριστερά πιθανόν οινοχόη. Διακοσμούσε το κατώφλι ανδρώνα με το ψηφιδωτό του κυνηγιού του λιονταριού (325-300 π.Χ.).
iii. Πάλι σε κατώφλι ανδρώνα στην ίδια πόλη (αρχές 3ου αι. π.Χ.) ψηφιδωτό δείχνει Κενταυρίνα μπροστά σε άνοιγμα σπηλιάς. [Εικόνα 9] Με το αριστερό χέρι κρατά ραβδωτή φιάλη και με το δεξί ρυτό που καταλήγει σε κεφάλι πιθανόν σκύλου. Πίσω δηλώνεται σχηματικά ένα δέντρο.
iv. Για το ψηφιδωτό στο Δίον με παράσταση ιχθυοκενταύρων βλ. Διόνυσος, Τέχνη, viii, β).
Το ενδιαφέρον με τις παραστάσεις των Κενταύρων στην Πέλλα στα δύο κατώφλια ανδρώνα είναι η σπανιότατη απεικόνιση θηλυκού Κενταύρου, η οποία αποδόθηκε στην τάση της εποχής για απεικόνιση θεμάτων με ρεαλιστικό χαρακτήρα και με ρεαλιστικά θέματα. Επομένως, το ψηφιδωτό του Καναλιού, όπου η Κενταυρίνα ετοιμάζεται να προσφέρει σπονδή μπροστά στη σπηλιά των Νυμφών και του Διονύσου, είναι πιθανό να αναπαριστά τελετή που θα γινόταν συχνά στον χώρο που διακοσμούσε το ψηφιδωτό. Στην περίπτωση αυτή, του ρεαλισμού, δεν θα πρέπει να αποκλείσουμε τη μεταμφίεση πιστών ή ιερέων σε χορό Κενταύρων.
