Οι Μούσες γεννήθηκαν στην Πιερία, βορειοανατολικά και όχι μακριά από
την κορυφή του Ολύμπου. Γι’ αυτό λέγονται Πιερίδες αλλά και Ολυμπιάδες:
«[…] κει που απλώνεται η θεσπέσια Πιερία, / ο τόπος των Μουσών, η σεπτή
πλαγιά του Ολύμπου» (Ευρ., Βάκχες 409-410).
Ζούσαν στον Όλυμπο, τραγουδώντας και χορεύοντας κοντά στον πατέρα τους, τον Δία,
που χαιρόταν να τις ακούει. Εδώ, όπου τραγούδησαν μετά τη νίκη των Ολυμπίων επί
των Τιτάνων ένα τραγούδι που θεωρείται το αρχαιότερο άσμα τους, μαρτυρείται και
η αρχαιότερη λατρεία τους. Γι’ αυτό και ο βασιλιάς Αρχέλαος θα καθιερώσει στο
Δίον δραματικούς αγώνες προς τιμήν του Δία και των Μουσών (Διόδωρος Σικελιώτης 17.16.3-4),
ενώ είναι στενά δεμένες με τη λατρεία του Διόνυσου και του Ορφέα.
Πολλοί αοιδοί από τον βορειοελλαδικό χώρο έχουν μητέρες Μούσες: ο Ορφέας και
ο Λίνος την Καλλιόπη, ο Υάκινθος την Κλειώ, ο βασιλιάς της
Θράκης Ρήσος (βλ. Στρυμόνας) την Ευτέρπη. Ακόμη, αναφέρεται ότι η Θάλεια
ήταν η μητέρα, από τον Απόλλωνα, των Κορυβάντων, θεοτήτων συνδεδεμένων με τη
λατρεία των Μεγάλων Θεών της Σαμοθράκης.
Στα νερά του ποταμού Ελικώνα της Πιερίας
οι Μαινάδες της Πιερίας επιχείρησαν να καθαρθούν μετά τον φόνο του Ορφέα. Ελικώνας,
όμως, ονομάζεται και ένας ορεινός όγκος στη Βοιωτία, φυσικό όριο μεταξύ Βοιωτίας
και Φωκίδας, κατοικία των Μουσών κατά τον Ησίοδο, η οποία τους κληρώθηκε κατά
τον μοίρασμα του κόσμου. Σχετικά με το θέμα οι πηγές παραδίδουν:
1. Σύμφωνα με τον Παυσανία (9.29.1-2) οι γιοι του Αλωέα, Ώτος και Εφιάλτης,
«πρώτοι θυσίασαν στις Μούσες πάνω στον Ελικώνα κι ονόμασαν το βουνό αυτό ιερό
των Μουσών». Όμως «νόμισαν ότι οι Μούσες ήταν τρεις και τις ονόμασαν Μελέτη,
Μνήμη και Αοιδή. Άλλοι λένε ότι αργότερα ο Πίερος ο Μακεδών, απ’ τον οποίο πήρε
το όνομα το όρος της Μακεδονίας, ήρθε στις Θεσπιές και όρισε εννέα Μούσες και
τους έδωσε τα σημερινά γνωστά ονόματα. Ο Πίερος τα όρισε έτσι είτε γιατί του
φάνηκε ότι έτσι είναι σοφότερα είτε από κάποιο χρησμό είτε γιατί έτσι τα έμαθε
από κανένα Θράκα. Γιατί οι Θράκες από παλιά φημίζονταν ως οι εξυπνότεροι από
τους Μακεδόνες και, ιδιαίτερα, δεν αμελούσαν τόσο τα θεία».
2. Ο Οβίδιος, ο Αντωνίνος Λιβεράλης και ο Μυθογράφος του Βατικανού αποτελούν
μια ακόμη πολύτιμη πηγή για το θέμα. Παραδίδουν τα εξής: Στον Ελικώνα οι Μούσες
προκλήθηκαν σε μουσικό αγώνα από τις κόρες του Πίερου, βασιλιά της Πιερίας και
της Πέλλας, τις Πιερίδες (Μυθογράφος του Βατικανού) ή Ημαθίδες λόγω της καταγωγής
τους από την περιοχή νότια του Αξιού και της Παιονίας, βόρεια της Πιερίας, που
εκτεινόταν από τον Αλιάκμονα ως τον Όλυμπο (Οβ., Μετ., 5ο βιβλίο, Αντ.
Λιβ.). Ο μουσικός αγώνας ανάμεσα στους δύο χορούς, των αθάνατων Μουσών και των
θνητών Πιερίδων ή Ημαθίδων, έληξε φυσικά με τη νίκη των Μουσών, οι οποίες
μεταμόρφωσαν τις θνητές κόρες σε πτηνά και εξασφάλισαν την παρουσία τους στις
περιοχές όπου αμφισβητήθηκε η δύναμή τους.
3. Ο Στράβων (9.2.25) τοποθετεί τον ναό των Μουσών, την Ιπποκρήνη και το σπήλαιο
των Λειβηθρίδων Νυμφών σε μια χαμηλότερη κορυφή του Ελικώνα, που ονομαζόταν Λειβήθριον
παραπέμποντας στα Λείβηθρα της Πιερίας, στενά συνδεδεμένα με τις Μούσες και τον
Ορφέα: «Κάπου σαράντα στάδια από την Κορώνεια απέχει το Λιβήθριο, στο οποίο υπάρχουν
αγάλματα των Μουσών και των Νυμφών, των λεγομένων Λιβηθρίων. Υπάρχουν επίσης
πηγές, η μία ονομάζεται Λιβηθριάς και η άλλη Πέτρα, που μοιάζουν με μαστούς γυναικών,
απ’ τους οποίους αναβλύζει νερό σαν γάλα» (Παυσ. 9.34.4).
Προκύπτει ότι η λατρεία των Μουσών στους πρόποδες του Ολύμπου είναι η παλαιότερη.