6. Οι κύριες ελληνόφωνες εστίες της περιοχής
6.1 Βηρυτός
Σήμερα οι κυριότερες εστίες του ορθόδοξου ελληνισμού στον Λίβανο είναι η πρωτεύουσα Βηρυτός και η Τρίπολη του Βόρειου Λιβάνου. Στην πρωτεύουσα της χώρας ζουν περίπου 3.500 άτομα ελληνικής καταγωγής, ενώ η ίδια η ελληνική κοινότητα αριθμεί 200 μέλη και διοικείται από 12μελές Διοικητικό Συμβούλιο, το οποίο εκλέγεται κάθε δύο χρόνια. Ταυτόχρονα, υπάρχει και η Ελληνική Λέσχη, με αυτόνομη διοίκηση, η οποία απαρτίζεται από νεαρά μέλη της Ελληνικής κοινότητας και διοργανώνει ξεχωριστές εκδηλώσεις για τη διατήρηση της ελληνικής ταυτότητας στον Λίβανο. Είναι αξιοσημείωτο ότι η πρώτη ελληνική κοινότητα με την επωνυμία "Φιλόπτωχος Ελληνική Κοινότης Βηρυττού" (σύμφωνα με στοιχεία του ενημερωτικού δελτίου Greek community of Beirut, σελ. 22) ιδρύθηκε πολύ πριν από την ανεξαρτητοποίηση του Λιβάνου, με άδεια της τότε Λιβανέζικης κυβέρνησης και της Γαλλικής αρμοστείας, το 1926, και αμέσως ακολούθησε η "Αστική Ελληνική Σχολή". Ιδρύθηκαν, επίσης, την ίδια περίοδο, η "Ένωση Ελληνίδων Κυριών" και ο Αθλητικός σύλλογος "Αετός", ο οποίος εξελίσσεται αργότερα στην Ελληνική Λέσχη Βηρυτού. Το σημερινό σχολείο της ελληνικής κοινότητας Βηρυτού ενισχύεται από την ελληνική πολιτεία με αποστολή απoσπασμένου δάσκαλου.
Συνάντηση μελών Ελληνικής Κοινότητας Βηρυτού, 1998
Είσοδος Ελληνικής Κοινότητας Βηρυτού, 1998
Το ελληνικό σχολείο Βηρυτού συντηρείται αποκλειστικά από την ελληνική κοινότητα, και σκοπό του έχει τη διατήρηση και διάδοση του ελληνικού πολιτισμού στους ομογενείς του Λιβάνου αλλά και στους Λιβανέζους που έχουν ενδιαφέρον για την ελληνική γλώσσα (σύμφωνα με την έκθεση του απoσπασμένου δασκάλου για το σχολικό έτος 1996-1997). Κατά το σχολικό έτος 1998-1999 γράφτηκαν στο σχολείο 118 ενδιαφερόμενοι, από τους οποίους 80 ενήλικες. Από τα 118 άτομα, ποσοστό 60% φοίτησαν κατά τη διάρκεια όλης της χρονιάς. Στην αναφορά του ο αποσπασμένος δάσκαλος τονίζει την ανάγκη να χορηγείται πιστοποιητικό γνώσης των ελληνικών, ως κίνητρο για τη συνέχιση της εκμάθησης των ελληνικών από ενήλικες και παιδιά, και καλεί το Υπουργείο Παιδείας της Ελλάδας να πάρει τα απαραίτητα μέτρα.
6.2 Τρίπολη
Στην Τρίπολη του Β. Λιβάνου λειτουργεί εδώ και 40 χρόνια ελληνική λέσχη με Σχολείο Eλληνικών, με δηλωμένο σκοπό τη διατήρηση της ελληνικής συνείδησης στην περιοχή. Οι δραστηριότητες της λέσχης διακόπηκαν κατά τη διάρκεια του πολέμου, ενώ τα τελευταία τρία χρόνια λειτουργεί πάλι δωρεάν σχολείο ελληνικής γλώσσας, με 90 μαθητές (60 ενήλικες και 30 παιδιά), από τους οποίους 50 ελληνικής καταγωγής. Είναι αξιοσημείωτο το ενδιαφέρον ατόμων μη ελληνικής καταγωγής στον Λίβανο για την ελληνική γλώσσα, με την οποία μπορούν να αισθάνονται άνετα τόσο ο ορθόδοξος ντόπιος πληθυσμός (περίπου 15 % του συνόλου), λόγω κοινού θρησκεύματος, αλλά και οι υπόλοιπες κοινωνικές ομάδες, που μαθαίνουν από νωρίς να εκτιμούν την ελληνική παράδοση, κυρίως για λόγους παλαιών ιστορικών δεσμών αλλά και γεωγραφικής εγγύτητας. Ταυτόχρονα, όμως, τα περιορισμένα μέσα που διαθέτουν τα ελληνικά κοινοτικά σχολεία (ιδίως η έλλειψη βιβλίων και εκπαιδευμένου διδακτικού προσωπικού) συνεπάγονται και χαμηλό επίπεδο ελληνομάθειας, ενώ έμφαση δίνεται σε επιφανειακά στοιχεία της ελληνικής κουλτούρας, όπως είναι οι χοροί και οι εθνικές γιορτές.
Μαθήματα Ελληνικών στην Ελ Μίνα, 1998
6.3 Ελ Μίνα- Σύνδεσμος «Ο Κρητικός»
O Kρητικός Σύνδεσμος ("Φιλανθρωπικός Kοινωνικός Λιβανέζικος Kρητικός Σύλλογος") ιδρύθηκε το 1996 στο επίνειο της Tρίπολης του B. Λιβάνου, την Ελ Μίνα. Σύμφωνα με το καταστατικό του Συλλόγου, τα μέλη του αυτοπροσδιορίζονται ως πρόσφυγες από την Kρήτη (τέλη του 19ου αι.-αρχές του 20ού αι., με έτος ίδρυσης: 1897), οι οποίοι μετοίκησαν στον Λίβανο και ειδικά στις περιοχές της Tρίπολης και της Eλ Mίνα. Σκοπός τους είναι η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και η επιτέλεση φιλανθρωπικού και κοινωνικού έργου, με τρόπο αφιλοκερδή και χωρίς πολιτικές επιδιώξεις.
Στον Σύνδεσμο «ο Κρητικός», Ελ Μίνα, 1998
Αξιοσημείωτο είναι ότι στο καταστατικό του Συνδέσμου δεν γίνεται καμία αναφορά στο θρήσκευμα των μελών. Όπως δήλωσαν και εκπρόσωποι του Συλλόγου, λόγω της θρησκείας τους, η επίσημη Ελλάδα τους αντιμετωπίζει με αδιαφορία ή και αρνητικότητα, κάτι που έρχεται σε άμεση αντίθεση με το δικό τους πιστεύω για την ανάγκη σεβασμού όλων των ανθρώπων, ανεξάρτητα από τη θρησκεία τους. Οι ίδιοι δηλώνουν ότι το γεγονός ότι ζουν σε μία πολυθρησκευτική κοινωνία έχει συντελέσει στη διαμόρφωση μιας ανεκτικής στάσης απέναντι στη θρησκεία. Η ελληνική πρεσβεία του Λιβάνου τους αντιμετωπίζει συχνά με δυσπιστία, ενώ οι ίδιοι νιώθουν ότι δεν καθιστούν αρκετά αισθητή την παρουσία τους ως ελληνόφωνη εστία της διασποράς. Παρόλη την απογοήτευσή τους από τους επίσημους ελληνικούς φορείς, οι Κρητικοί του Λιβάνου εξακολουθούν να διατηρούν την κρητική τους συνείδηση, και να επιθυμούν σχέσεις με τη μητροπολιτική Ελλάδα. Η πλειοψηφία του δείγματος διατηρεί τα ελληνικά σε ικανοποιητικό βαθμό, κάποιοι/ες άλλοι/ες έχουν μόνο παθητική γνώση της γλώσσας, ενώ επίσης διατηρούν τα έθιμα και τις παραδόσεις της Κρήτης. Ενδεικτικά, πολλοί δήλωσαν ότι, παρόλο που είναι μουσουλμάνοι, είναι μονογαμικοί και θεωρούν το διαζύγιο ντροπή, θέλοντας έτσι να αποδείξουν την προτίμησή τους σε κάποιες χριστιανικές ελληνικές παραδόσεις. Μέχρι να αρχίσει ο εμφύλιος πόλεμος στον Λίβανο (1975), η κοινότητά τους ήταν πολύ δεμένη και απόλυτα ενδογαμική. Έπειτα, όμως, πολλοί αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν, και η κοινότητα διασπάστηκε, ενώ, όπως τονίζουν οι ίδιοι, οι σχέσεις τους με τους Λιβανέζους συμπολίτες τους υπήρξαν πάντοτε άριστες.
6.4 Χαμεντίγιε
Όπως έχει γραφτεί (Βρανόπουλος, 1995) για το ελληνόφωνο χωριό Χαμεντίγιε (ή αλλιώς Χαμιντιέ), οι κάτοικοι μεταξύ τους μιλούν μόνο ελληνικά, και με τα αραβικά έρχονται σε πρώτη επαφή στο σχολείο. Οι κάτοικοι του χωριού αυτού είναι μουσουλμάνοι Κρήτες που, με το τέλος του Κρητικού πολέμου, εκτοπίστηκαν στην περιοχή κοντά στα σημερινά σύνορα μεταξύ Λιβάνου και Συρίας, και έπειτα χωρίστηκαν στους κατοίκους της Τρίπολης του Λιβάνου και του Χαμεντίγιε της Συρίας. Σε αντίθεση με τις εκτιμήσεις του Βρανόπουλου (1995), οι Κρήτες κάτοικοι του χωριού υπολογίζονται, από τους ίδιους, σε 3.000 σε σύνολο 5.000 κατοίκων του Χαμεντίγιε. Μέσα από συνομιλία με τους κατοίκους του χωριού, πληροφορηθήκαμε τις πολύ καλές σχέσεις τους με τους Άραβες συμπατριώτες τους, και τη διατήρηση των εθίμων και του τρόπου σκέψης που μετέφεραν από την Κρήτη.
Άντρες κρητικής καταγωγής στο Χαμεντίγιε, 1998
Γυναίκες κρητικής καταγωγής στο Χαμεντίγιε, 1998
Παρατηρήθηκε ότι το επίπεδο της προφορικής γνώσης των ελληνικών, και συγκεκριμένα της κρητικής διαλέκτου, από το δείγμα στο Χαμεντίγιε είναι ιδιαίτερα υψηλό, ενώ στον λόγο τους παρατηρείται περιορισμένη εναλλαγή του κώδικα στα αραβικά ή στα αγγλικά. Παρακάτω υπάρχουν δείγματα ηχογραφημένα και απομαγνητοφωνημένα.
Όπως και οι Κρητικοί του Λιβάνου, οι κάτοικοι του Χαμεντίγιε δηλώνουν ότι, αν και μουσουλμάνοι, εφαρμόζουν τη μονογαμία και πιστεύουν ότι τόσο τα αγόρια όσο και τα κορίτσια πρέπει να μορφώνονται. Παρόλα αυτά, τα κορίτσια συνήθως παντρεύονται σε μικρή ηλικία και συναναστρέφονται κυρίως ομόφυλές τους (Ζαρκαδάκης, 2000). Επίσης, οι Χαμεντιανοί ενημερώνονται για την Ελλάδα και την Κρήτη, μέσα από την τηλεόραση και τους συγγενείς τους στην Κρήτη. Η περίπτωση του Χαμεντίγιε παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον και απαιτεί πολύ περισσότερη προσοχή και μελέτη. Το Χαμεντίγιε είναι ένα κομμάτι της ελληνικής διασποράς που έχει, για λόγους εξωτερικής πολιτικής, παραγκωνιστεί από την επίσημη Ελλάδα. Παρόλη, όμως, την απομόνωσή του από τη μητροπολιτική Ελλάδα, οι κάτοικοί του, με τους περιορισμένους πόρους τους αλλά και τη σίγουρη συνείδηση της κρητικής τους καταγωγής, συνεχίζουν να διατηρούν και να διαδίδουν την ελληνική γλώσσα στη Μέση Ανατολή.
Παιδιά στο Χαμεντίγιε, 1997
Παιδιά στο Χαμεντίγιε, 1997
