Ομωνυμία / πολυσημία
Ομώνυμα ονομάζονται δύο γλωσσικά σημεία που έχουν την ίδια φωνητική μορφή αλλά διαφορετική σημασία: π.χ. παραμάνα "τροφός" και παραμάνα "είδος καρφίτσας που χρησιμοποιείται για να στερεώνει υφάσματα κλπ". Συνήθως γίνεται διάκριση ανάμεσα σε απόλυτη ομωνυμία(παραμάνα/ παραμάνα), όπου υπάρχει φωνητική σύμπτωση και γραμματική ισοδυναμία των λέξεων (συχνά και ομογραφία), και σχετική ομωνυμία (μέλι/ μέλλει), όπου υπάρχει η φωνητική σύμπτωση αλλά δεν υπάρχει πάντα γραμματική ισοδυναμία. Πολύσημα ονομάζονται τα γλωσσικά σημεία που έχουν κατά κανόνα περισσότερα του ενός σημαινόμενα-σημασίες: π.χ. γράμμα "γράμμα αλφαβήτου","επιστολή" κ.ά. Η πολυσημία των γλωσσικών σημείων οφείλεται σε σημαντικό ποσοστό στη λειτουργία της μεταφοράς, π.χ. αχτύπητος. Η διάκριση μεταξύ ομωνυμίας και πολυσημίας δεν είναι πάντα εύκολη. Ένα παράδειγμα: Είναι το ρήμα σώνω, -ομαι στην έκφραση σώθηκε το ψωμί, το ίδιο με το ρήμα σώνω, -ομαι στην έκφραση σώθηκε από πνιγμό; Αν πρόκειται για το ίδιο ρήμα, τότε έχουμε να κάνουμε με ένα πολύσημο λέξημα. Αν δεν πρόκειται για το ίδιο λέξημα αλλά για μορφική σύμπτωση, τότε έχουμε περίπτωση ομωνυμίας. Έχουμε δηλαδή δύο διαφορετικά λεξήματα, σώνω, -ομαι 1 και σώνω, -ομαι 2. Η διαφορετική ιστορική αφετηρία των δύο σημασιών (σώνω, -ομαι "τελειώνω" από το ισόω, σώνω, -ομαι από το σώζω) δεν αποφασίζει το ζήτημα υπέρ της ομωνυμίας. Επίσης το ζήτημα δεν επιλύεται με βάση την εμμονή (ιδίως στην παλαιότερη λεξικογραφική πρακτική) στην αρχή "ένας γλωσσικός τύπος - ένα νόημα". Η αρχή αυτή πριμοδοτεί τη λύση της ομωνυμίας: σώνω, -ομαι 1 "τελειώνω", σώνω, -ομαι 2. Το ερώτημα είναι αν για τους χρήστες της νέας ελληνικής οι δύο σημασίες συνδέονται (πολυσημία) ή όχι (ομωνυμία). Η μορφική σύμπτωση ή σύγκλιση δύο γλωσσικών τύπων διαφορετικής ιστορικής προέλευσης μπορεί να οφείλεται στην αίσθηση σημασιακής συγγένειας (πρβ. την αλλαγή του αρχαιότερου σκιά σε ίσκιος κάτω από την επίδραση της λέξης ήλιος, που έχει την αντίθετη σημασία)·ή, αντίθετα, η μορφική σύμπτωση -για άλλους λόγους -δύο τύπων μπορεί να παράγει την αίσθηση σημασιακής συγγένειας.
Παραπομπές:γλωσσικό
σημείο, φωνητική,
σημαινόμενο, μεταφορά,
λέξημα
