Ενας αιώνας ζωής των Ελλήνων είναι φυσικό να συνδέεται άμεσα με πρόσωπα και πράγματα, με γεγονότα, πράξεις και καταστάσεις, με έννοιες, αντιλήψεις και ανάγκες, που όλα εκφράστηκαν ­ πώς αλλιώς; ­ με τη γλώσσα των Ελλήνων τού εικοστού αιώνα, με ό,τι θα μπορούσαμε να ονομάσουμε: «Λέξεις τού 20ού αιώνα». Μια σύντομη αναδρομή σε τέτοιες λέξεις, αυτές που σφράγισαν «τα έργα και τις ημέρες» των Ελλήνων τού αιώνα που φεύγει, θα επιχειρήσουμε σ' αυτό το κείμενο. Και επειδή πρόκειται για χιλιάδες λέξεων, στον περιορισμένο αυτόν χώρο θα αναφερθούμε ενδεικτικά σε μερικές λέξεις-κλειδιά και σε μερικές άλλες που όλες μαζί χαρακτηρίζουν τον 20ό αιώνα. Μολονότι ο εικοστός αιώνας προίκισε την Ελλάδα με υψηλής ποιότητας ποίηση κυρίως αλλά και πεζογραφία, δεν είναι η λογοτεχνία αυτή που σφράγισε λεξιλογικά τη γλώσσα αυτού τού αιώνα. Ηταν οι κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις, η τεχνολογία, η επιστήμη και η οικονομία, δευτερευόντως δε, η διοίκηση και η παιδεία. Ας μη ξεχνάμε ότι η μοίρα τού Ελληνισμού και η φυσιογνωμία που έχει αποκτήσει η Ελλάδα ως χώρα έχουν κυρίως διαμορφωθεί μέσα στον αιώνα αυτόν και έχουν εκφραστεί με λέξεις-έννοιες αυτού τού αιώνα, όπως: ο Εμφύλιος (έτσι ονομάστηκε στη μεταπολίτευση) ή συμμοριτοπόλεμος (όπως ονομάστηκε από τους αντικομουνιστές), τα Δεκεμβριανά, το βουνό («αντάρτικο»), η Εθνική Αντίσταση (το αντιστασιακός εξειδικεύτηκε κυρίως στη δήλωση τής αντίστασης κατά τής δικτατορίας τού '67), οι δωσίλογοι, η εξορία, τα φρονήματα (και το πιστοποιητικό φρονημάτων), ο εθνικόφρων, ο κομουνιστής, ο Ανένδοτος, το παρακράτος (δολοφονία Λαμπράκη), η βία και η νοθεία, η Χούντα (και Επταετία και Απριλιανοί), το Πολυτεχνείο, η μεταπολίτευση, το Κυπριακό, ο Εθνάρχης (Βενιζέλος, Μακάριος, χρησιμοποιήθηκε ενίοτε και για τον Κ. Καραμανλή), βενιζελισμός, καραμανλισμός, παπανδρεϊσμός, πρόσφυγες, Μικρασιατική καταστροφή, η Αλλαγή («η κυβέρνηση τής Αλλαγής»), οι βάσεις (τού θανάτου, όπως χαρακτηρίστηκαν σε πολιτικά συνθήματα) και, πάντα βεβαίως η Ε.Ο.Κ. (Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα), ο μετανάστης, οι απόδημοι Ελληνες, η καθαρεύουσα, η δημοτική, το γλωσσικό ζήτημα κ.λπ. Κοινωνικοπολιτικά και σε διεθνές επίπεδο, που είχε την έκφρασή του και στην ελληνική γλώσσα, ο εικοστός αιώνας σφραγίστηκε από λέξεις-έννοιες που δήλωσαν κοινωνικές ιδεολογίες και αντιπαραθέσεις και πολιτικά συστήματα, τα οποία καθόρισαν γλωσσικά τον αιώνα: καπιταλισμός, κομουνισμός, διεθνισμός, υπαρκτός σοσιαλισμός, Σύμφωνο τής Βαρσοβίας, ανατολικό μπλοκ, σιδηρούν παραπέτασμα, τείχος τού Βερολίνου/τού αίσχους, σταλινισμός, ψυχρός πόλεμος, περεστρόικα, γκλασνόστ, δυτικό μπλοκ, Ανατολή - Δύση, ΝΑΤΟ, εθνικοσοσιαλισμός, φασισμός, ναζισμός, στρατόπεδα συγκεντρώσεως, ολοκαύτωμα των Εβραίων, Νταχάου, μακαρθισμός, πολιτιστική επανάσταση, Τρίτος κόσμος, Ανατολικό ζήτημα (κορυφώθηκε κυρίως στον 20ό αιώνα), Μεσανατολικό, ΟΗΕ, ατομική βόμβα, Κορέα («τής Κορέας»), ανθρώπινα δικαιώματα, ειρηνιστικά κινήματα, Νέα Τάξη (πραγμάτων), Νέα Εποχή, θατσερισμός, σιδηρά κυρία, Πλανητάρχης, παγκοσμιοποίηση, οικουμενικότητα, διεθνοποίηση κ.ά.

Του Γ. ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗ     Κοινωνικοπολιτικά και σε διεθνές επίπεδο, που είχε την έκφραση του και στην ελληνική γλώσσα, ο εικοστός αιώνας σφραγίστηκε από λέξεις-έννοιες που δήλωσαν κοινωνικές ιδεολογίες και αντιπαραθέσεις και πολιτικά συστήματα, τα οποία καθόρισαν γλωσσικά του αιώνα.

Οι λέξεις του 20ού αιώνα     Η κομματικοποίηση μαστίζει από παλιά την ελληνική κοινωνία έναντι τής υγιούς πολιτικοποίησης (πολιτικής γνώσης και ευαισθησίας των πολιτών), τα διαπλεκόμενα δίνουν και παίρνουν στις πολιτικές συζητήσεις, υπέρβαση δεν φαίνεται στους πολιτικούς ορίζοντες, τα λόμπι (εντός και εκτός Ελλάδας) ρυθμίζουν περισσότερο απ' όσα φαίνονται, το κατεστημένο δεν έχει χάσει τη δύναμή του κι ας φωνάζουν οι μη προνομιούχοι. Οι εκτελεστικές, οι συντονιστικές επιτροπές και τα γραφεία, τα όργανα (τού κόμματος) προσπαθούν να βρουν άκρη με ιδιωτικοποιήσεις των προβληματικών επιχειρήσεων και οργανισμών (ΔΕΚΟ), αλλά μπροστά στις κινητοποιήσεις ορρωδούν τα κινήματα που ούτως ή άλλως έχουν χάσει τη μαζικότητά τους, πράγμα που φαίνεται και στις πορείες και διάφορες συγκεντρώσεις. Τα έξιτ-πολ προβλέπουν τα αποτελέσματα των εκλογών, τα γκάλοπ ή επί το ελληνικότερον, οι δημοσκοπήσεις και σφυγμομετρήσεις ανεβάζουν και κατεβάζουν ηγεσίες ενώ απαθείς παραμένουν μόνο οι ανένταχτοι και οι νεοορθόδοξοι. Ευτυχώς δεν έχουν κλονιστεί οι θεσμοί, οι εκσυγχρονιστές επικρατούν μαχόμενοι από διάφορα μετερίζια, ενώ οι ποικίλοι λαϊκισμοί μετατοπίστηκαν δεξιότερα. Το πολωτικό, διπολικό και δικομματικό κλίμα παραμένει και μια νέα νομενκλατούρα δημιουργείται. Οι εθνικιστικές εξάρσεις (απότοκοι και των γενικότερων εθνικισμών στα Βαλκάνια) έχουν υποχωρήσει, ενώ περίεργες εθνικιστικές και μειονοτικές διεκδικήσεις ενθαρρύνονται από άγνωστα κέντρα. Στον κοινωνικό χώρο σημειώθηκαν μεγάλες εξελίξεις με αντίκτυπο στη γλώσσα. Μερικές λέξεις-κλειδιά: κοινωνικές ασφαλίσεις (Ι.Κ.Α.), συντάξεις και συνταξιοδοτικές ρυθμίσεις για την τρίτη ηλικία, εστίες ηλικιωμένων (ΚΑΠΗ) μολονότι πολλοί καταλήγουν σε γηροκομεία ή σε οίκους ευγηρίας. Ανεργία και υποαπασχόληση, κεκτημένα δικαιώματα, αστυφιλία, μετανάστευση και οικονομικοί μετανάστες, γυναικείο κίνημα (φεμινισμός), οικογενειακός προγραμματισμός, αντισύλληψη αλλά και σεξουαλική απελευθέρωση έως επανάσταση, χωρίς να απαγορεύεται η σεξουαλική παρενόχληση, όσο κι αν μιλάμε για πολιτική ορθότητα (ή ευπρέπεια). Η κοινωνική εκμετάλλευση στο κορύφωμά της, με ναρκωτικά και πάσης φύσεως εξαρτήσεις, με οργανωμένο έγκλημα, με προστάτες και πληρωμένη προστασία πιστολάδων, με μαφία ελληνική και αλβανική. Μια κοινωνία χωρίς ανθρώπινο πρόσωπο που διαμαρτύρεται με ήπιες ή ακραίες μορφές (αναρχικοί, κουκουλοφόροι, τρομοκράτες, βομβιστικές ενέργειες, αεροπειρατία), μια κοινωνία διακρίσεων ανεπίτρεπτα εχθρική (ταξική, απαρτχάιντ) έως προσφάτως υπερβολικά ανεκτική (περιθωριακοί, αντεργκράουντ, ομοφυλόφιλοι/γκέι, τραβεστί, τρανσέξουαλ), μια κοινωνία τού καταναλωτισμού με ποιότητα λάιτ και τής αφθονίας με σούπερ μάρκετ και πολυκαταστήματα, με διαχρονική φοροδιαφυγή και φοροαποφυγή αλλά και με φορομπηχτικές και φοροεισπρακτικές πολιτικές, με αυθαίρετα και ανασφάλειες που οδηγούν σε συναγερμούς και σεκιούριτι, μια κοινωνία με διανοούμενους, αλλά και κουλτουριάρηδες και θολοκουλτούρα, μια κοινωνία με συνδικαλιστές, συνδικάτα, εργατοπατέρες, ομοσπονδίες και συνομοσπονδίες, μια κοινωνία που προσπαθεί να αποκτήσει ίματζ και γκλάμουρ με συνεχές λίφτινγκ. Ευτυχώς που το κίνημα των οικολόγων και γενικότερα η κοινωνία γίνεται όλο και πιο προσεκτική στα περιβαλλοντικά προβλήματα, στα μεταλλαγμένα προϊόντα, στα φαινόμενα θερμοκηπίου, στην τρύπα τού όζοντος, καταγγέλλοντας την κλωνοποίηση, καταδιώκοντας τα εργοστάσια με λύματα και απόβλητα που οδηγούν στη ρύπανση τού περιβάλλοντος, μια κοινωνία που έστω και όψιμα μιλάει για προστατευόμενα είδη, για βιότοπους, για υγιεινή διατροφή, για σωστούς βιορυθμούς και για την ανάγκη οικονομίας τής φύσης (και όχι τής οικονομίας τής αγοράς) που εξυπηρετούν οι ποικίλες ανακυκλώσεις. Τελικά συνειδητοποιούμε όλο και περισσότερο ότι είμαστε δούλοι τής τεχνολογίας (που ξεκίνησε στους αρχαίους με τη σημασία «ανάλυση των μερών τού λόγου» δηλ. «γραμματική», για να αποκτήσει άλλο περιεχόμενο στις παρυφές τού αιώνα μας, καταλήγοντας στην τεχνοκρατία και στους τεχνοκράτες). Δεν έχω τίποτε εναντίον τής τεχνολογίας: απολαμβάνω τα αγαθά τής ηλεκτρικής ενέργειας, τον κλιματισμό, την τηλεόραση, την τηλεφωνία (σταθερή και κινητή), τον κινηματογράφο, το αεροπλάνο, το βίντεο, τις υπηρεσίες των ραντάρ, το τηλέτυπο, το ψυγείο, τον ηλεκτρονικό υπολογιστή (κομπιούτερ), το σιντί (CD) κ.λπ., αλλά δεν ξεχνάω την ατομική βόμβα, τις συνέπειες από τον πυρηνικό αντιδραστήρα τού Τσερνομπίλ και κάθε επαπειλούμενο πυρηνικό όλεθρο· δεν ξεχνάω τη ραδιενέργεια, τα πρόσφατα γεγονότα με τις μεταλλαγμένες τροφές και άλλες παρενέργειες. Βεβαίως, σήμερα έχουμε τεχνογνωσία, τρέχουν χιλιάδες προγράμματα, η μηχανογράφηση κυριαρχεί, οι περισσότεροι έχουμε προσωπικούς υπολογιστές (Πισί/PC), δεύτερης και τρίτης γενιάς, με κατάλληλο λογισμικό, με πολυμέσα, με πρόσβαση στο διαδίκτυο (Ιντερνέτ), ζούμε στον αιώνα τού αυτοματισμού με τα ρομπότ, όλοι χρησιμοποιούμε δισκέτες και σκληρούς δίσκους, σαρωτές και εκτυπωτές και προγράμματα επεξεργασίας κειμένου, στεκόμαστε ώρες μπροστά στην οθόνη τού τερματικού μας, όπου μπορούμε να βλέπουμε ψηφιακούς δίσκους (CD ROM και DVD) κ.ο.κ. Ταξιδεύουμε με σκάφη, κρουαζιερόπλοια, ταχύπλοα, δελφίνια, οχηματαγωγά κ.ά. Οδηγούμε καταλυτικά αυτοκίνητα ή μηχανάκια, μερικοί οδηγούν και σκάφος, πετάμε με αεριωθούμενα, σε λίγο και ως κοσμοναύτες με πυραύλους ή διαστημόπλοια ή διαστημικά λεωφορεία με πιθανότητα να συναντήσουμε εξωγήινους ή UFO. Πολλά έχουν αρχίσει να γίνονται με ακτίνες λέιζερ, η απλή ακτινογραφία έδωσε τη θέση της στους υπερήχους και στην αξονική τομογραφία, έστω κι αν τα αντιβιοτικά, η μεγάλη ανακάλυψη τού αιώνα, δεν μπορεί να κάνει τίποτε για το έιτζ. Κτίζουμε πολυκατοικίες με διαμερίσματα, μεζονέτες, ουρανοξύστες ή γυάλινους πύργους με σάουνες και γιακούζι και βεβαίως δεν μας λείπουν οι ιδιωτικές πισίνες, έστω κι αν συχνά κυριαρχεί το πλαστικό και το κιτς. Συχνάζουμε σε σκυλάδικα, μπουζουξίδικα, ελληνάδικα, ενίοτε και στο Μέγαρο. Εκείνο όμως που απολαμβάνουμε στον αιώνα μας είναι η TV, η τηλεόραση. Βλέπουμε διάφορα σόου, τόκ-σόου, ρεάλιτι σόου, τηλεπαιχνίδια, σε προεκλογικές περιόδους και ντιμπέιτ. Με τα μίντια έχουμε άμεση πρόσβαση στο πρεσ-ρούμ, όπου μπορούμε να παρακολουθήσουμε ζωντανά το μπρίφινγκ των πολιτικών συντακτών από τον κυβερνητικό εκπρόσωπο με διάφορα σχόλια τού τηλεπαρουσιαστή. Αν δεν μας αρέσει η τηλεόραση, μπορούμε να έχουμε πληροφόρηση από ταμπλόιντ εφημερίδες, με πλούσια ένθετα και ποικίλα παραπολιτικά σχόλια. Γενικώς τα μέσα μαζικής ενημέρωσης (ΜΜΕ) μας παρέχουν άμεση πληροφόρηση, μεταφέροντάς μας στα συμβαίνοντα στο Χρηματιστήριο, ή στη Σοφοκλέους, όπως συνηθίζεται να λέγεται, και γενικά στα συμβαίνοντα στη Χαριλάου Τρικούπη, στη Ρηγίλλης, στον Περισσό και στο Μέγαρο Μαξίμου. Αυτή η μετωνυμική γλώσσα χρησιμοποιήθηκε στον αιώνα μας και με τα χρώματα: μιλήσαμε για κόκκινους (Ρώσους και γενικά κομουνιστές), Ερυθροφρουρούς (τού Μάο) και Ερυθρόδερμους (Αμερική), πράσινους (οικολόγους) και πρασινοφρουρούς (φανατικούς κατά την εμφάνιση τού ΠΑΣΟΚ), για Κίτρινους (Κινέζους - Γιαπωνέζους), για πράσινη γραμμή (Κύπρος), για Λευκή Βίβλο, και βεβαίως για μαύρους στην Αμερική, που ευγενικότερα έγιναν έγχρωμοι, για να καταλήξουν με τις αρχές τής πολιτικής ορθότητας να γίνουν Αφροαμερικανοί ενώ συνεχίζουν στην Αμερική να τους λένε Νέγρους. Τα μέσα επίσης μας ενημερώνουν για τα συμβαίνοντα στην Ενωμένη Ευρώπη. Μαθαίνουμε για τις ενταξιακές διαδικασίες   ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΟ 2Ο ΦΥΛΛΟ o κ. Γεώργιος Μπαμπινιώτης είναι καθηγητής Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.