Ενότητα: Ερευνητική Εργασία (II)
Εκφραση-Έκθεση για το Λύκειο, τ. Γ΄

Aνάζήτηση βιβλιογραφικού υλικού και βιβλιογραφικών στοιχείων από βιβλιοθήκη για τη συγγραφή μιας ερευνητικής εργασίας. Καταχώριση των βιβλιογραφικών πληροφοριών, παραπομπών και (υπο)σημειώσεων στην ερευνητική εργασία

Ενότητα: Ερευνητική Εργασία. (I) Ενότητα: Ερευνητική Εργασία.(II)

Διδακτική δοκιμή.

Α΄ Παρουσίαση του περιεχομένου της διδακτικής δοκιμης

Η διδακτική δοκιμή αφορά την αναζήτηση και άντληση βιβλιογραφικού υλικού και βιβλιογραφικών στοιχείων από μια οργανωμένη και ενημερωμένη βιβλιοθήκη, στην οποία μπορούν να προσφύγουν οι μαθητές/τριες για να βοηθηθούν στη συγγραφή μιας ερευνητικής εργασίας που έχουν αναλάβει.

Η διδακτική δοκιμή αναφέρεται, επίσης, στον τρόπο με τον οποίο καταγράφονται τα βιβλιογραφικά στοιχεία, οι παραπομπές, οι (υπο)σημειώσεις σε μια ερευνητική εργασία.

Β΄ Διδακτική Πρόταση

1. Στόχοι της διδακτικής ενότητας

• Να εξοικειωθούν οι μαθητές/τριες με το χώρο των βιβλιοθηκών, την οργάνωση και λειτουργία τους, ωστε και στην συγκεκριμένη περίπτωση της συγγραφής μιας ερευνητικής εργασίας να καταφεύγουν σε μια βιβλιοθήκη. Συγχρόνως και ως μελλοντικοί πολίτες να συνηθίζουν να αξιοποιούν, ανάλογα με τα ενδιαφέροντά τους, τις βιβλιοθήκες που βρίσκονται στην πόλη τους ή στο χωριό τους.

• Να μπορούν να αναζητούν τα βιβλία και τις βιβλιογραφικές πληροφορίες που χρειάζονται στις βιβλιοθήκες, σε πρώτο στάδιο με τη βοήθεια των βιβλιοθηκονόμων και στη συνέχεια μόνοι τους.

• Να μπορούν να "διαβάζουν" τους δελτιοκαταλόγους των βιβλιοθηκών, ηλεκτρονικούς ή μη, και να καταρτίζουν τα δικά τους δελτία για το βιβλιογραφικό υλικό που τους χρειάζεται.

1. Περιεχόμενο - Διδακτική προσέγγιση του θέματος

• Το μάθημα θα είναι πολύ πιο αποτελεσματικό, αν πραγματοποιηθεί μέσα σε μια βιβλιοθήκη, όπου με τη βοήθεια του βιβλιοθηκονόμου και του καθηγητή μπορούν οι μαθητές να έχουν μια άμεση ενημέρωση σχετικά με τα ζητήματα που ενδεχομένως τους απασχολούν στην εργασία τους. Η καλύτερη περίπτωση είναι να υπάρχει μια οργανωμένη και ενημερωμένη σχετικά βιβλιοθήκη, περίπτωση όμως όχι τόσο συνηθισμένη στη σχολική πράξη. Πρόσφατα έχει μόνο αρχίσει ένα πρόγραμμα του ΕΠΕΑΕΚ για τη συγκρότηση σχολικών βιβλιοθηκών. Πάντως η ερευνητική εργασία αποτελεί μια ευκαιρία για να συνδεθεί η δραστηριότητα αυτή των μαθητών με τη βιβλιοθήκη του σχολείου, ή τουλάχιστον να ανακινηθεί το θέμα της σχολικής βιβλιοθήκης στην εκπαιδευτική κοινότητα.

• Για την περίπτωση μιας συγκεκριμένης ερευνητικής εργασίας υποτίθεται ότι οι μαθητές έρχονται στη βιβλιοθήκη, αφού έχουν προσδιορίσει σε γενικές γραμμές το θέμα της εργασίας τους και έχουν ήδη μια πρώτη βιβλιογραφική ενημέρωση από τον καθηγητή με τον οποίο συνεργάζονται και τον οποίο συμβουλεύονται σχετικά με την εργασία τους.

Δελτίο κατά συγγραφέα

Εκτός όμως από το συγγραφέα, ο τίτλος του βιβλίου συνήθως δηλώνει ποιο είναι το περιεχόμενό του και επομένως πόσο χρήσιμο μπορεί να είναι για μια σχετική ερευνητική εργασία. Γι' αυτό υπάρχουν και δελτία τα οποία ταξινομούνται (αλφαβητικά) κατά τίτλο, π.χ.

Δελτίο κατά τίτλο

889. 09 Δοκιμές ΣΕΦ. Σεφέρης Γιώργος.-- Δοκιμές/Γιώργος Σεφέρης.-- 4η έκδ. --Αθήνα: Ίκαρος, 1981 Ελληνική Λογοτεχνία - Ιστορία και κριτική

Υπάρχει όμως περίπτωση να υπάρχει στη βιβλιοθήκη ένα ιδιαίτερα χρήσιμο για την εργασία του μαθητή βιβλίο, το οποίο δε συμπεριλαμβάνεται στην αρχική πρώτη βιβλιογραφική ενημέρωση. Γι' αυτό το λόγο υπάρχουν στις βιβλιοθήκες και δελτία τα οποία ταξινομούνται (αλφαβητικά) κατά λήμμα, π.χ.

Δελτίο κατά λήμμα

889. 09 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ - ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΉ ΣΕΦ. Σεφέρης Γιώργος.-- Δοκιμές/Γιώργος Σεφέρης.-- 4η έκδ. --Αθήνα: Ίκαρος, 1981 2τ. Ι. Τίτλος

Η νέα τεχνολογία, με τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές που χρησιμοποιούνται όλο και σε περισσότερες βιβλιοθήκες, δίνει τη δυνατότητα σε ελάχιστο χρόνο να βρει ο ερευνητής (και ο κάθε ενδιαφερόμενος) το βιβλίο που χρειάζεται, ανατρέχοντας στους ηλεκτρονικούς δελτιοκαταλόγους των βιβλιοθηκών. Οι ηλεκτρονικοί δελτιοκατάλογοι μπορούν να δώσουν συγχρόνως πολλά στοιχεία του βιβλίου στον ερευνητή, π.χ.

******************** (0) Ομηρικά θέματα / Ι. Θ. Κακριδή Κακριδής, Ιωάννης, Θ. Βιβλίο   Συγγραφέας Κακριδής, Ιωάννης Θ. Τίτλος Ομηρικά θέματα/ Ι. Θ. Κακριδή Χρονοέκδοση Αθήνα: [χ.ό.], 1954 Φυσ. Περιγραφή 198σ. ; 21 εκ. Σειρά Από τον κόσμο των αρχαίων ; 1 Σημειώσεις Σημείωση στη σ.τ2.: Αθήνα, 1965 Θέματα Όμηρος, 8ος αιώνας π.χ. Ελλάδα Πολιτισμός μέχρι το 146 π.χ. LC3 65048994

Kαταγραφή του υλικού

Από το υλικό που θα αντληθεί από τη βιβλιοθήκη θα επιλέξει στη συνέχεια ο μαθητής ό,τι χρειάζεται να αποδελτιώσει για την εργασία του, δηλ. αποσπάσματα, απόψεις, φράσεις συγκεκριμένες, λέξεις κλειδιά κτλ. Τα προσωπικά του αυτά δελτία ο μαθητής ή τα κρατεί χειρόγραφα και τα οργανώνει κατά υποθέματα σύμφωνα με το σχέδιο της όλης ερευνητικής εργασίας ή τα καταγράφει αν υπάρχει αυτή η δυνατότητα - στον προσωπικό του ηλεκτρονικό υπολογιστή.

Το περιεχόμενο των προσωπικών δελτίων του μαθητή θα αποτελέσει το βασικό κορμό του αποδεικτικού υλικού της εργασίας του.

¹

² σ.τ.: σελίδα τίτλου

³ LC : Library of Congress

Παρατήρηση: Όταν τα δελτία προέρχονται από το ίδιο έργο ενός συγγραφέα, και είναι ταξινομημένα σε αλφαβητική σειρά, δεν είναι ανάγκη να επαναλαμβάνονται όλα τα στοιχεία του βιβλίου. Αρκεί η ένδειξη το ίδιο ή ο.π. (όπως παραπάνω).

Παραπομπές και (υπο)σημειώσεις

Συχνά ο συγγραφέας μιας ερευνητικής εργασίας χρειάζεται στην εργασία του να παραπέμψει τους αναγνώστες του σε απόψεις άλλων ερευνητών ή συγγραφέων ή ακόμα και σε δικά του συγγράμματα. Στην περίπτωση που ενσωματώνονται στην εργασία κατά λέξη αποσπάσματα από άλλα βιβλία, αυτά συνήθως παρατίθενται μέσα σε εισαγωγικά με το όνομα του συγγραφέα στον οποίο αποδίδονται.

π.χ. "Λόγιες είναι (οι λέξεις) όσες μπήκαν τα τελευταία εκατόν πενήντα χρόνια παράλληλα με τις εκπολιτιστικές προσπάθειες των λογίων, για να εκφράσουν όλες τις έννοιες της παιδείας, των επιστημών, τεχνών, ολόκληρου του ανώτερου πολιτισμού, που έλειπαν ως τότε" (Τριανταφυλλίδης, 1941, σ.99) "Διακρίνονται σε αρχαίες και νεόπλαστες, σε ξένα δάνεια και σε hybrides" (πρλβ. Dauzat 1912, σ. 113-114) ^*

Σε άλλες περιπτώσεις οι παραπομπές επισημαίνονται με ένα αριθμό ή έναν αστερίσκο και τα στοιχεία της πηγής (συγγραφές, τίτλος βιβλίου ή περιοδικού, εκδοτικός οίκος κτλ) αναγράφονται είτε σε υποσημειώσεις, στο κάτω μέρος της σελίδας, στην οποία υπάρχει ο ενδεικτικός αριθμός ή ο αστερίσκος, είτε στο τέλος του σχετικού κεφαλαίου είτε στο τέλος της εργασίας.

Όταν η εργασία δημοσιεύεται σε περιοδικό, τα στοιχεία παρατίθενται συνήθως με την ακόλουθη σειρά:

α)

το όνομα, (το πατρώνυμο), το επώνυμο του συγγραφέα (κόμμα)

ο τίτλος της εργασίας, (κόμμα)

τα στοιχεία της έκδοσης, δηλαδή ο τίτλος του περιοδικού, όπου δημοσιεύεται η εργασία, ο αριθμός του τόμου, ο χρόνος της έκδοσης 

η σελίδα ή οι σελίδες στις οποίες γίνεται η παραπομπή.

π.χ.

Χ. Τσολάκης, Η γλώσσα και οι γλωσσικές ποικιλίες, περ. "Φιλόλογος", τ. 53 (1988), σ. 170

Μ. Σετάτος, Η λειτουργική διαμόρφωση του λόγου, περ. "Φιλόλογος", τ. 47 (1987), σ. 20.

β) Όταν η πηγή είναι βιβλίο, η παράθεση των στοιχείων γίνεται συνήθως έτσι:

το όνομα, (το πατρώνυμο), το επώνυμο του συγγραφέα (κόμμα)

ο τίτλος του βιβλίου. Ο υπότιτλος αν υπάρχει.

τα στοιχεία της έκδοσης

η σελίδα ή οι σελίδες

π.χ

Ε. Π. Παπανούτσος, Παλαμάς-Καβάφης-Σικελιανός, Εκδ. Ίκαρος, Αθήνα, 1995, σ.162.

Γ. Μ. Αποστολάκης, "To κλέφτικο τραγούδι. Το πνεύμα και η τέχνη του", Εκδ. Εστίας, Αθήνα, 1950, σ.108.

Εκτός από τις παραπομπές που μπορούν να έχουν τη μορφή των σημειώσεων ή των υποσέλιδων σημειώσεων, στο τέλος κάθε επιστημονικής εργασίας παρατίθεται ένας πίνακας των βιβλίων που χρησιμοποιήθηκαν κατά τη συγγραφή της εργασίας ή κατά άμεσο ή έμμεσο τρόπο επηρέασαν το συγγραφέα-ερευνητή στη συγκεκριμένη εργασία του.

Τα βιβλία αυτά απαρτίζουν το βιβλιογραφικό κατάλογο (τη βιβλιογραφία) στον οποίο καταχωρίζονται αλφαβητικά, κατά συγγραφέα, τα βιβλία που συνέβαλαν στη συγγραφή της εργασίας. Η βιβλιογραφία μπορεί να θεωρηθεί ως ένα οφειλόμενο χρέος του ερευνητή, ο οποίος αναγνωρίζει όσους με προγενέστερες εργασίες ή μελέτες τον βοήθησαν στην εργασία του.

π.χ.

Δελμούζος Α., Το κρυφό σχολειό:1908-1940, Εστία, Αθήνα, χ.χ.^*

Δέλτα Π., Αλληλογραφία (1906-1940), Εστία, Αθήνα, χ.χ.

Καζεπίδης Τ., Η Φιλοσοφία της Παιδείας, Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1992

Σεφέρης Γ., Δοκιμές, Εκδ. Φέξη, Αθήνα 1962^2**

Ενώ στις αυστηρά επιστημονικές ερευνητικές εργασίες, η πληρότητα και ποιότητα της βιβλιογραφίας αποτελούν βασικό στοιχείο της αξιολόγησής της, αυτό δεν πρέπει να ισχύει για τις σχολικές ερευνητικές εργασίες για τις οποίες αρκεί μια επιλογή βασικής βιβλιογραφίας, περισσότερο για να συνηθίζουν οι μαθητές να αναγνωρίζουν την πνευματική συμβολή όσων συγγραφέων τα βιβλία συμβουλεύονται στις εργασίες τους.

Αξιολόγηση:

Η επιτυχία του μαθήματος θα κριθεί από το κατά πόσο πραγματοποιήθηκαν οι στόχοι που τέθηκαν εξαρχής, δηλαδή:

Αν οι μαθητές/τριες εξοικειώθηκαν με το χώρο των βιβλιοθηκών.

Αν είναι σε θέση να βρουν μόνοι τους το βιβλιογραφικό υλικό που ενδεχομένως θα χρειαστούν.

Αν είναι σε θέση να οργανώσουν το υλικό που άντλησαν από μια βιβλιοθήκη

Αν είναι σε θέση να συντάξουν μια μικρή ερευνητική εργασία, εμπλουτίζοντάς την με τις σχετικές παραπομπές και σημειώσεις και συμπληρώνοντάς την με τη συστηματική καταχώριση μιας επιλογής βιβλιογραφίας.

Αν η διαδικασία της συγγραφής της ερευνητικής εργασίας συντέλεσε σε μια γόνιμη συνεργασία μεταξύ των καθηγητών και των μαθητών, αλλά και μεταξύ των μαθητών.

1. Υποστηρικτικό υλικό για τη διδασκαλία.

Από το βιβλιο "Έκφραση-Έκθεση για το Λύκειο", τ. Γ΄, η ενότητα "Ερευνητική εργασία" και ιδίως οι σελίδες 144-149, 154-156.

2. Υποστηρικτικό υλικό για τον καθηγητή

Κ. Ι. Τσιμπούκη, Τρόπος συγγραφής μιας επιστημονικής εργασίας, Αθήνα, 1986²

Umberto Eco, Πώς γίνεται μια διπλωματική εργασία, Εισαγωγή-Επιμέλεια: Μαριάννα Κονδύλη, εκδ. Νήσος, 1994.

Τ. Αρβανιτάκης, Μεθοδολογία και Τεχνογραφία της επιστημονικής έρευνας, Εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη, 1992

Κυρ. Ντελόπουλου, Το βιβλίο των βιβλίων, εκδ. Κέδρος, Αθήνα 1984.

Τελική Παρατήρηση:

Παρόλο που η ενότητα "Ερευνητική εργασία" δεν μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο ενός τυπικού μαθήματος στην τάξη, η προσέγγιση της είναι πολλαπλά χρήσιμη για τους διδάσκοντες και τους διδασκόμενους. Άλλωστε είναι γνωστό ότι τα καλύτερα πράγματα στην εκπαίδευση γίνονται συνήθως έξω από το πλαίσιο των νομοθετικών διατάξεων.