Κάβειροι

Η παρουσία των Καβείρων στη Θεσσαλονίκη, με τη λατρεία των οποίων συνδέθηκε η βασιλική οικογένεια, πιστοποιείται πολλαχώς (ναοί[1], νομίσματα [Θεοί, 08] επιγραφές, φιλολογικές πηγές, αγγεία). Εύλογα θεωρούμε ότι οι σχετικές με τους Καβείρους μυθολογικές αφηγήσεις θα ήταν γνωστές και θα αναπαράγονταν προφορικά. Ενδεικτικές μόνο είναι οι αναφορές στα έργα των τεχνών που ακολουθούν, ενώ οι φιλολογικές μαρτυρίες διασώζουν την ουσία της λατρείας τους. 

1. Επίκρανο ψευδοπαραστάδας με τη μορφή Καβείρου εμφανίζεται στη διακόσμηση της κύριας αίθουσας του Οκταγώνου και αποτελούσε επίστεψη πεσσόμορφης προβολής του τοίχου [Εικ. 23]. (Οι άλλες ανάγλυφες μυθολογικές μορφές στο μέσο των υπόλοιπων επικράνων του κτιρίου είναι του Δία [Εικ. 24], με τον αετό στα πόδια του, ο ένας από τους Διόσκουρους [Εικ. 25] , η κόρη του Ασκληπιού Υγίεια με το θεϊκό φίδι τυλιγμένο στο χέρι [Εικ. 26].)

2. Μελαμβαφής κάνθαρος, που βρέθηκε στην Τούμπα Θεσσαλονίκης και χρονολογείται ανάμεσα στο 320-315 π.Χ., έχει επιγραφή με την παλαιότερη γραφή ΑΔΙCΤΑ ΚΥΡΒΑCΙ. [Μακεδονία 01] Η Αδίστη, Ηδίστη, η πιο γλυκιά, αφιερώνει το αγγείο στους Κύρβαντες, Κορύβαντες. Προφανώς θα έπαιρνε μέρος σε χορούς οργιαστικούς προς τιμή των δαιμόνων της φύσης.

3. Μελαμβαφής αττικός κάνθαρος με ραβδωτή διακόσμηση και από ένα εγχάρακτο αστέρι των Διοσκούρων, ηλιακό σύμβολο, στη ράχη των δύο κάθετων λαβών του, καθώς και σιδερένιο δαχτυλίδι βρέθηκαν ως κτερίσματα παιδικού τάφου του δεύτερου μισού του 4ου αι. π.Χ. στο αρχαίο νεκροταφείο στην «Αλάνα» της Τούμπας (Σουέρεφ 2002, 283). Τόσο οι Διόσκουροι όσο και το δαχτυλίδι παραπέμπουν στα μυστήρια της Σαμοθράκης. Οι Διόσκουροι συνδέονται, και κάποιες φορές συγχέονται, με τους Μεγάλους Θεούς της Σαμοθράκης, ενώ σιδερένια δαχτυλίδια φορούσαν οι μυημένοι στα μυστήρια, προφανώς για τον αποτροπαϊκό τους χαρακτήρα και για προφύλαξη από κινδύνους γενικά και της θάλασσας ειδικότερα.

4. Οι χριστιανοί συνέδεσαν το όνομα των Καβείρων-Κορυβάντων με φόνους και ταφές. Λεγόταν ότι οι δύο αδελφοί Κορύβαντες σκότωσαν τον τρίτο και για να μην αποκαλυφθούν τον έθαψαν στις πλαγιές του Ολύμπου, ολόκληρο το σώμα ή μόνο το κεφάλι του που το σκέπασαν με κόκκινο πανί. Αυτός ο τρίτος αδελφός ονομαζόταν Κάβειρος και αυτόν επικαλούνταν με θυσίες αίματος οι Θεσσαλονικείς (Κλήμης Αλεξανδρείας, Προτρεπτικός ΙΙ,19, 1.3.4). Εικάζεται ότι στη Θεσσαλονίκη ανήκει το όνομα που παραδίδει ο Ησύχιος για τον ιερέα των Καβείρων κοίης ή κόης, ἱερεὺς Καβείρων͵ ὁ καθαίρων φονέα. κοιτᾶται = ἱερᾶται.

5. Αυτοκρατορικό νόμισμα του Κλαυδίου του Β’ με την επιγραφή DeoCABIRO διαιώνισε τη διάσωση της πόλης από τη μεγάλη επίθεση των Γότθων το 268 π.Χ., οι κάτοικοι της οποίας λάτρευαν τον Κάβειρο ως τον αγιώτατον πάτριον θεόν. Σύντομα όμως ο παγανιστής θεός απορροφήθηκε ή και εξοβελίστηκε από τον διάδοχό του χριστιανό άγιο της πόλης, τον Άγιο Δημήτριο. Μερικούς αιώνες αργότερα ο λαός θα πιστέψει ότι ο «φιλόπατρις αθλοφόρος» Άγιος Δημήτριος έσωσε την πόλη από τις επιθέσεις των Αβάρων (586 ή 597, 604, 615). Ο συντάκτης των «Θαυμάτων του Αγίου Δημητρίου», συλλογή αγιολογικών κειμένων για τον πολιούχο της πόλης, μνημονεύει δύο πολεμιστές που σχεδίασαν μαζί ένα στρατήγημα για την απόκρουση των εχθρών· ο ένας τους ονομαζόταν Κούβερ. Κόβειρος, σύμφωνα με ορισμένους μελετητές, είναι η άλλη ονομασία του Κάβειρου, και κατά άλλους μια ανάμνηση για τον συγγραφέα του βίου του Αγίου Δημητρίου του ανταγωνισμού ανάμεσα στον παγανιστή θεό και τον χριστιανό διάδοχό του.


[1] Φιλολογικές και επιγραφικές μαρτυρίες υποδεικνύουν την ύπαρξη ναού των Καβείρων στην Πέλλα (Μακεδονία, 1994, 172).

Εικόνες »Χάρτες: Κάβειροι