Rosalind Thomas Γραπτός και προφορικός λόγος στην Αρχαία Ελλάδα [Literacy and Orality in Ancient Greece] Μετάφραση: Δημήτρης Κυρτάτας Επιμέλεια: Βούλα Βλάχου Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης Ηράκλειο 1997

'Οπως μαρτυρεί ο τίτλος του, το βιβλίο είναι στο μεγαλύτερό του μέρος μία ιστορική ανασκευή των χρήσεων του γραπτού και του προφορικού λόγου στην Αρχαία Ελλάδα. Σε αντίθεση με τη διαδεδομένη αντίληψη ότι η κλασική Αθήνα ήταν μια κοινωνία γραπτού λόγου, υποστηρίζει ότι οι χρήσεις της γραφής σε αυτήν ήταν εξαιρετικά περιορισμένες με σημερινά κριτήρια. Η αξία του βιβλίου, ειδικά για τα επιστημονικά και εκδοτικά δεδομένα της χώρας μας, έγκειται ωστόσο κυρίως στο θεωρητικό πλαίσιο που σκιαγραφεί για να στηρίξει αυτή την εμπειρική ανασκευή. Ειδικά στα πρώτα δύο εισαγωγικά κεφάλαια —εξαιρετικά καλογραμμένα και καλομεταφρασμένα— θίγονται γενικότερα ζητήματα ορισμού του γραμματισμού (ή αλφαβητισμού) όπως και του γραπτού και προφορικού χαρακτήρα του λόγου.

Εκτίθεται καταρχήν η άποψη ότι ο αλφαβητισμός, ως γνώση της ανάγνωσης και γραφής, είναι ένα πολυσύνθετο, πολιτισμικά προσδιορισμένο φαινόμενο. Πρόκειται, δηλαδή, για σύνολο δεξιοτήτων διαφορετικών σε κάθε κοινωνικό-ιστορικό περιβάλλον, που τα άτομα και οι κοινωνικές ομάδες κατέχουν σε διαφορετικό βαθμό και χρησιμοποιούν με διαφορετικό τρόπο. Δεν πρόκειται για μονολιθική δεξιότητα μετάφρασης του ήχου σε αλφαβητικά σημεία, που μπορεί να οριστεί με κριτήρια ουδέτερα και κοινά για όλες τις κοινωνίες και ιστορικές στιγμές. Η ανάπτυξη μιας τέτοιας θέσης είναι κρίσιμη για τη χώρα μας όπου ο αλφαβητισμός τείνει —και στις καθημερινές και στις εκπαιδευτικές αντιλήψεις και πρακτικές— να θεωρείται μια ουδέτερη και μονοσήμαντη τεχνική. Το βιβλίο εγείρει επίσης ερωτήματα σχετικά με τη φύση του γραπτού και του προφορικού λόγου και των επιπτώσεων της χρήσης τους στην ανθρώπινη νόηση και κοινωνία. Υποστηρίζει ότι ειδικά στις σημερινές αναπτυγμένες κοινωνίες τα δύο είδη λόγου δεν αποτελούν σταθερές. Συνίστανται αντιθέτως σε ποικίλα είδη λόγου που βρίσκονται σε μόνιμη αλληλεπίδραση, έτσι ώστε να αλλάζουν συνεχώς και τα χαρακτηριστικά τους αλλά και οι ιδεολογικές, κοινωνικές και νοητικές επιπτώσεις της χρήσης τους.

Δήμητρα Κατή