Τίτλος της άσκησης:
Τι μπορούμε να κάνουμε με έναν Συμφραστικό Πίνακα Λέξεων σ’ ένα μεσαιωνικό κείμενο: Από την «Concordance» του Ερωτόκριτου1
Σκοπός και αξία της άσκησης:
Σκοπός της άσκησης είναι, ο μαθητής, μέσα από παραδείγματα να μάθει να λειτουργεί με ακρίβεια στηριζόμενος στην εσωτερική μαρτυρία των κειμένων, κι όχι σε εξωτερικά βοηθήματα· και στο πλαίσιο αυτό, να γίνει κατανοητή από τους μαθητές η μεγάλη σημασία που έχουν οι συμφραστικοί πίνακες, ως εργαλεία για την περιγραφή και τη μελέτη της γλώσσας ενός (λογοτεχνικού) κειμένου. Γιατί σ’ έναν συμφραστικό πίνακα τα επιμέρους (γραμματικά και συντακτικά) χαρακτηριστικά μιας λέξης προβάλλουν ανάγλυφα και συστηματικά μέσα από την πραγματική (και όχι την υποθετική) και τεκμηριωμένη χρήση της λέξης σε ποικίλα συμφραζόμενα.
Από το μαθητή ζητείται, σε ένα πρώτο επίπεδο, να διακρίνει τις σημασίες που η Επιτομή τού δίνει για μία λέξη στις παραπομπές των λεξικών μορφών/τύπων της ίδιας λέξης στον συμφραστικό πίνακα. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, θα μπορούσε να ζητηθεί ο σχολιασμός των μορφολογικών, συντακτικών και λεξιλογικών χαρακτηριστικών, με τα οποία η λέξη παρουσιάζεται στα παραθέματα (π.χ. η στερεότυπη φράση που η λέξη αναπαημός συγκροτεί με τα ρήματα έχω και ευρίσκω).
Τρόπος εφαρμογής της άσκησης:
Ι. Διάρθρωση οθόνης
Η οθόνη περιλαμβάνει ένα παράθυρο με τρία πλαίσια: στο πρώτο εμφανίζεται ένα απόσπασμα από τον Ερωτόκριτο όπως αυτό ανθολογείται στα Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γ΄ Γυμνασίου2. Στο απόσπασμα σημαίνεται με έντονους χαρακτήρες η λέξη αναπαημός. Το λήμμα της λέξης στην Επιτομή και οι λεξικές της μορφές από το Συμφραστικό Πίνακα Λέξεων του Ερωτόκριτου ακολουθούν στο δεύτερο και το τρίτο πλαίσιο αντίστοιχα.
Κάτω από το τρίτο πλαίσιο ο ενεργός δεσμός Εκτύπωση οδηγεί στη φόρμα επίλυσης της άσκησης η οποία αποτελείται εκτός από τα τρία πλαίσια που προαναφέρθηκαν και από ένα τέταρτο που φέρει την επιγραφή Απάντηση και συμπληρώνεται από το μαθητή.
II. Τρόπος εργασίας
Ο φιλόλογος πρέπει να εκτυπώσει τη φόρμα επίλυσης της άσκησης και να την δώσει στους μαθητές.
Εκφώνηση της άσκησης:
Με βάση το λήμμα αναπαημός της Επιτομής να διακρίνετε τις σημασίες της λέξης στις παραπομπές των λεξικών της μορφών από το Συμφραστικό Πίνακα Λέξεων του Ερωτόκριτου.
1D.M.L. Philippides – D. Holton, Του κύκλου τα γυρίσματα. Ο Ερωτόκριτος σε ηλεκτρονική ανάλυση, τόμ. Β-Δ, Αθήνα 1996.
2 Πρόκειται για το πρώτο από τα αποσπάσματα της σελ. 51, όπου ανθολογούνται οι στ. Α΄ 1-10.
ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΣ
Του κύκλου τα γυρίσματα που ανεβοκατεβαίνου, |
|
| 5 | και των αρματω οι ταραχές, έχθρητες και τα βάρη, |
| 10 | σε μια φιλιάν αμάλαγη, με δίχως ασκημάδι. |
αναπαημός ο.1) Παύση, σταμάτημα: του καιρού τ’ αλλάματα, που αναπαημό δεν έχου Eρωτόκρ. A΄ 3. 2) Hσυχία: αναπαημό δεν έχει Ερωτόκρ. B΄ 1498. [<αόρ. ανεπά(γ)ην/-(γ)ηκα του αναπαύω + κατάλ. ‑μός. Τ. ‑αμός στο Meursius και σήμ. ιδιωμ. (ΙΛ). H λ. και σήμ. κρητ.]
Από το Συμφραστικό πίνακα λέξεων του Ερωτόκριτου
Λέξεις-παραπομπές του λήμματος αναπαημός, τόμ. Β΄, C 43
Δ 1800 ΠΟΙ κ’ ἐπὰ κ’ ἐκεῖ πηδοῦ ὡς ἀιτοὶ κι ἀναπαημὸ δὲ βρίσκου.// Τὰ σίδερα τσ’ ἀρματωσᾶς
Δ 1692 ΠΟΙ πηδοῦ, μουγκρίζουν τ’ ἄλογα κι ἀναπαημὸ δὲ βρίσκου.// Ψηλὰ σηκώνει τὸ σπαθί, στὴν
Β 1498 ΠΟΙ τρέχει,/ ἀγκουσεμένη εὑρίσκετο κι ἀναπαημὸ δὲν ἔχει· // ἐχλώμιανεν, ἐχάθηκε κι ἄλλης
Β 0621 ΠΟΙ μὰ ὁλημερνὶς κι ὁληνυκτὶς ἀναπαημὸ δὲν ἔχει/ κ’ ἐκείνην, ὁποὺ ἀγάπησε, μὲ
Ε 0738 ΠΟΙ νὰ κατέχη/ ἄδολα πὼς τὸν ἀγαπᾶ, ἀναπαημὸ δὲν ἔχει· // μὰ λέγει καὶ ξαναρωτᾶ καὶ
Β 0774 ΠΟΙ τρέχη,/ κι ἀπάνω κάτω πορπατεῖ κι ἀναπαημὸ δὲν ἔχει. // Πούρι ἤστεκε κ’ ἐνίμενε νὰ τόνε δῆ
Δ 0717 ΑΡΕ φοβᾶται:// “Ὦ ριζικὸ ἀκατάστατον, ἀναπαημὸ δὲν ἔχεις,/ μὰ ἐπὰ κ’ ἐκεῖ σὰν πελελὸ
Β 1797 ΠΟΙ χιλιμιντρίζουν τὰ φαριὰ κι ἀναπαημὸ δὲν ἔχου/ κ’ οἱ καβαλάροι μάχουνται τὸ
Α 0003 ΠΟΙ καὶ τοῦ καιροῦ τ’ ἀλλάματα ποὺ ἀναπαημὸ δὲν ἔχου,/ μὰ στὸ καλὸ κ’ εἰς τὸ κακὸ