 |
|
 . |
των Βαγγέλη Ιντζίδη και Ελένης Καραντζόλα
Στην προσχολική αγωγή, το πρώτο βήμα των νηπίων προς το γραμματισμό συνίσταται στο πέρασμα από τον τρισδιάστατο φυσικό κόσμο της εμπειρίας τους στον δισδιάστατο κόσμο της οπτικής του αναπαράστασης. Τα πρώτα βιβλία είναι εικόνες, που χρησιμοποιούνται ως ερέθισμα είτε για την ακρόαση είτε για την παραγωγή προφορικού λόγου. Aλλά και η πρώτη επαφή του νηπίου με το μολύβι και το χαρτί δεν είναι παρά η αφαιρετική αποτύπωση μιας ιστορίας ή πτυχών της μέσα από ζωγραφιές. Στις πρώτες τάξεις του δημοτικού η εικόνα συνοδεύεται κι από γραπτό κείμενο (τόσο στα τετράδια του/τις μαθητή/τριας όσο και στα σχολικά βιβλία)· προοδευτικά καθίσταται μέσο εποπτικής μάθησης σε διάφορα γνωστικά αντικείμενα. Στο στάδιο αυτό το ενδιαφέρον στη διδακτική πράξη αρχίζει να επικεντρώνεται στην κατανόηση και την παραγωγή γραπτών κειμένων. Με την είσοδο στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση οι εικόνες, τα είδη εικόνων (διαγράμματα κλπ.) που περιλαμβάνονται στα σχολικά εγχειρίδια πληθαίνουν, σε συνάρτηση βέβαια με τη γνωστική περιοχή, πβ. λ.χ. βιβλία φυσικών επιστημών με εκείνα των ανθρωπιστικών. Mέχρι πρόσφατα ωστόσο, τα σχολικά εγχειρίδια στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα πριμοδοτούσαν το ρηματικό, γραπτό κείμενο, χωρίς να αξιοποιούν τις δυνατότητες της εικόνας ως σημειωτικού τρόπου. Tα νέα βιβλία παρακολουθούν περισσότερο την όλο και εντονότερη διαπλοκή της εικόνας στο σχεδιασμό νοημάτων στην καθημερινή μας ζωή (πρβλ. εφημερίδες, περιοδικά, πληροφοριακά έντυπα δημοσίων υπηρεσιών κ.ά.). Eπομένως ο/η εκπαιδευτικός καλείται να «αποκαταστήσει» την εικόνα ως σημαντική παράμετρο της μαθησιακής διαδικασίας, να συζητήσει με τους/τις μαθητές/τριες του/της την ιδιαιτερότητά της στην κατασκευή νοημάτων, να τη συσχετίσει με το λόγο — προφορικό και γραπτό. Στη συνέχεια σχολιάζονται δύο οπτικές αναπαραστάσεις που περιέχονται στα σχολικά βιβλία για τη διδασκαλία του μαθήματος της Φυσικής A΄Λυκείου (σ. 233) και των Στοιχείων Δημοκρατικού Πολιτεύματος Γ΄ Γυμνασίου (σ. 113), αντίστοιχα. H πρώτη ανήκει στις λεγόμενες αφηγηματικές αναπαραστάσεις, δηλ. τις εικόνες εκείνες που αναπαριστούν δράσεις και γεγονότα σε εξέλιξη, διαδικασίες αλλαγής, προσωρινές διευθετήσεις στο χώρο. H δεύτερη ανήκει στις λεγόμενες εννοιολογικές αναπαραστάσεις, δηλ. στις εικόνες εκείνες που αναπαριστούν τα εμπλεκόμενα μέρη με βάση τα πιο γενικά, σταθερά και αχρονικά χαρακτηριστικά τους, με όρους κατηγορίας, δομής ή νοήματος. Oι προτεινόμενες διδακτικές δοκιμές έχουν οργανωθεί με τον ακόλουθο τρόπο: ο εκπαιδευτικός εφιστά την προσοχή των μαθητών/τριών με κατάλληλες ερωτήσεις στην εξωτερική και εσωτερική οργάνωση της εικόνας (σε αγκύλες δίνεται ένα ενδεικτικό πλαίσιο για τη συζήτηση στην τάξη). Oι μαθητές/τριες καλούνται να επιτελέσουν την πρωτοβάθμια ανάγνωση της εικόνας, εντοπίζοντας τα βασικά μορφολογικά της χαρακτηριστικά. Kάθε παρατήρηση θεωρείται «σωστή», με την έννοια ότι οι απαντήσεις των μαθητών/τριών δεν αξιολογούνται ως «σωστό-λάθος», αλλά αποτελούν εκείνη την αφορμή για παρατήρηση της εικόνας και συζήτηση-παραγωγή προφορικού λόγου στην τάξη. Στη συνέχεια επιχειρείται ο συσχετισμός της οπτικής αναπαράστασης με το ρηματικό κείμενο που τη συνοδεύει. Tέλος προτείνεται δραστηριότητα για την παραγωγή γραπτού λόγου. |
