ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΣΥΣΤΗΜΙΚΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗΣ Η ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΣΛΓ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Η ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΣΛΓ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Το λειτουργικό μοντέλο γραμματικής εφαρμόζεται επί σειρά ετών και τροφοδοτείται από τη μελέτη της γλωσσικής αγωγής στην εκπαίδευση, κυρίως στην Αυστραλία, όπου ο Halliday δημιούργησε τη δική του γλωσσολογική σχολή. Υπήρξε μάλιστα το έναυσμα για την ανάπτυξη της Εκπαιδευτικής γλωσσολογίας, μιας γλωσσολογικής δηλαδη προσέγγισης στην εκπαίδευση γενικότερα.

Η συστημική λειτουργική προσέγγιση έχει συνεισφέρει σημαντικά στην εκπαίδευση με στόχο τη (κριτική) γνώση για τη γλώσσα [(critical) knowledge about language], ή την (κριτική) γλωσσική συνειδητότητα [(critical) language awareness]. Δηλαδή, η γνώση της ΣΛΓ, εκτός από την ενσυνείδητη κατανόηση των δομικών και λειτουργικών στοιχείων της γλώσσας, μπορεί να βοηθήσει τον/την μαθητή/-τρια να κατανοήσει τους τρόπους με τους οποίους χρησιμοποιούνται με συστηματικό τρόπο γλωσσικά σχήματα για την κατασκευή του κοινωνικού κόσμου. Η θεωρητική θέση ότι η γραμματική διαμορφώνει την πραγματικότητα και μετατρέπει τις αντιλήψεις σε νοήματα και ότι οι κατηγορίες και οι έννοιες της υλικής μας ύπαρξης κατασκευάζονται με τη γλώσσα χρησιμοποιείται τα τελευταία χρόνια, κυρίως στις αγγλόφωνες χώρες, στα πλαίσια αυτού που ονομάζεται κριτικός γραμματισμός [critical literacy]. Στόχος του κριτικού γραμματισμού δεν είναι μόνο η ανάπτυξη της ικανότητας που επιτρέπει στους/στις μαθητές/-τριες να χειρίζονται διάφορα είδη και τύπους λόγου, αλλά η απόκτηση βαθιάς και ουσιαστικής γνώσης για τη γλώσσα, η συνειδητοποίηση της δυναμικής των νοημάτων των διαφόρων τύπων λόγου, τα οποία κατασκευάζονται μέσω της γλώσσας, και η κατανόηση των μεθόδων με τις οποίες κατασκευάζεται η γνώση, και ειδικότερα η σχολική γνώση. Κατά συνέπεια ο κριτικός γραμματισμός παρέχει τη δυνατότητα στους/στις μαθητές/-τριες να αποκτήσουν πρόσβαση στα κοινωνικά ισχυρά νοήματα, καθώς και στις πρακτικές με τις οποίες μπορούν αυτά να κατασκευαστούν, και να συνειδητοποιήσουν ότι τα νοήματα «με ισχύ» δεν είναι «φυσικά» αλλά κατασκευασμένα, και άρα μπορούν να γίνουν αντικείμενο αμφισβήτησης και ανακατασκευής. Προκειμένου να μελετηθούν και να αξιολογηθούν τα νοήματα που κατασκευάζονται από τα γλωσσικά στοιχεία ενός κειμένου, επισημαίνει η Hasan (1996), είναι ιδιαίτερα σημαντική και απαραίτητη η γνώση της συστημικής λειτουργικής γραμματικής, καθώς επιτρέπει στους χρήστες μιας γλώσσας να καταλαβαίνουν πώς τα λεξικογραμματικά στοιχεία κατασκευάζουν αυτά τα νοήματα. Έτσι, τους παρέχει την ενσυνείδητη δυνατότητα να τα αναπαράγουν ή να τα ανακατασκευάζουν και με τον τρόπο αυτό να συμμετέχουν σε διαδικασίες κοινωνικής αλλαγής.

Παράλληλα, η θεωρητική θέση ότι η γλώσσα είναι κοινωνική σημείωση και πηγή κατασκευής νοημάτων αποτέλεσε τη βάση για την παιδαγωγική προσέγγιση που ονομάζεται «εκπαίδευση με βάση τα κειμενικά είδη» (πβ. το κείμενο του Μ.Α.Κ. Halliday σε αυτό το τεύχος του Γλωσσικού Υπολογιστή). Η προσέγγιση αυτή στοχεύει στην ανάπτυξη των επικοινωνιακών δεξιοτήτων των μαθητών/-τριών για την κατανόηση και την παραγωγή διαφόρων ειδών και τύπων λόγου. Μέσα από τις πολλές γλωσσικές επιλογές που εξυπηρετούν ποικίλες επικοινωνιακές ανάγκες, οι μαθητές/-τριες διδάσκονται πώς κατασκευάζονται τα διαφορετικά στοιχεία στη δομή κάθε κειμενικού είδους από τη γραμματική και αποκτούν τις ικανότητες να κατανοούν και να παράγουν τις κειμενικές πρακτικές και τη ρητορική δομή ποικίλων κειμενικών ειδών που είναι κατάλληλα για διαφορετικούς μαθησιακούς στόχους. Σημαντικό στοιχείο αυτής της προσέγγισης είναι ότι η διδασκαλία της γραμματικής δεν περιορίζεται μόνο στα γλωσσικά μαθήματα. Η γνώση του γραμματικού συστήματος και των λειτουργιών των γραμματικών κατηγοριών μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σε άλλα μαθησιακά περιβάλλοντα στο σχολικό πρόγραμμα σπουδών. Έχει ιδιαίτερα χρησιμοποιηθεί στην ενασχόληση με τη φυσική, τα μαθηματικά, τη βιολογία, τη γεωγραφία και στη μάθηση μέσω τεχνολογιών. Εκτενέστερη αναφορά στη θεωρία των κειμενικών ειδών με βάση το συστημικό λειτουργικό μοντέλο, η οποία χρησιμοποιείται για το σχεδιασμό σχολικής γλωσσικής εκπαίδευσης, παρουσιάζεται στο άρθρο της Macken-Horarik «Γλωσσική αγωγή στη Β′/θμια εκπαίδευση στην Αυστραλία: μια συστημική λειτουργική  οπτική» που φιλοξενείται σε αυτό το τεύχος του περιοδικού.