ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΑ ΣΧΟΛΙΚΑ ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΝΕΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΓΛΩΣΣΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΥΠΟΛΟΓΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΤΑ ΣΧΟΛΙΚΑ ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ

Ακόμη και σε χώρες όπως η Βρετανία, όπου έχει αναπτυχθεί πολύπλευρος επιστημονικός και ευρύτερα κοινωνικός διάλογος με στόχο την αναμόρφωση της γλωσσικής εκπαίδευσης, ένα από τα πιο σοβαρά σημεία διένεξης ήταν, επί σειρά ετών, το κατά πόσο η διδασκαλία της γλώσσας θα είναι γραμματικοκεντρική, ή μάλλον κατά πόσον το γλωσσικό μάθημα θα στοχεύει στη διδασκαλία των τυπικών στοιχείων της στάνταρ αγγλικής γλώσσας. Επιπλέον πληροφορίες για τη γλωσσική εκπαίδευση στη Βρετανία περιέχονται σε κείμενο του Αγαθοκλή Χαραλαμπόπουλου, ο οποίος επιχειρεί στη Ενότητα Β’ του Γλωσσικού Υπολογιστή μια σύντομη ιστορική αναδρομή στη διδασκαλία της αγγλικής ως μητρικής γλώσσας και παρουσιάζει τη λογική των σχολικών γλωσσικών προγραμμάτων της Αγγλίας και Ουαλίας. Βεβαίως, τόσο στη Βρετανία, όσο και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, το θέμα της γλωσσικής αγωγής στο σχολείο έχει απασχολήσει έντονα την πολιτική τους ηγεσία, την ακαδημαϊκή και την εκπαιδευτική τους κοινότητα ενώ ο επιστημονικός και κοινωνικός διάλογος έχει αγγίξει αρκετά από τα πολυδιάστατα ζητήματα που αφορούν το καίριο ερώτημα: για ποιο λόγο μελετάται η γλώσσα στο σχολείο. Οι πρακτικές που αναπτύσσονται με βάση τις καθόλου αυτονόητες απαντήσεις στο πολυσύνθετο αυτό ερώτημα —όπως αποτυπώνονται σε ποικίλα προγράμματα γλωσσικής εκπαίδευσης— παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον και αξίζει να τις γνωρίσουμε. Αυτός είναι εξάλλου ο στόχος της Ενότητας Β’ του Γλωσσικού Υπολογιστή, που ασχολείται με τα προγράμματα γλωσσικής εκπαίδευσης διαφορετικών χωρών. Για ευνόητους λόγους, μας αφορά ειδικότερα η γλωσσική αγωγή στα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στην οποία ο παιδαγωγικός λόγος και οι στάσεις απέναντι στη γλώσσα και τη γλωσσική αγωγή έχουν μια σχέση αλληλεξάρτησης με πολιτικές πρακτικές που αφορμώνται από την αναζήτηση μιας νέας, ενιαίας πολιτικής και πολιτισμικής ταυτότητας. Παράλληλα, στην ίδια ενότητα του περιοδικού θίγονται ζητήματα που εμπίπτουν στο χώρο της θεωρίας και πράξης του σχεδιασμού εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Στο πρώτο αυτό τεύχος, παρουσιάζεται μια σύντομη εισαγωγή στο χώρο, στο πλαίσιο της οποίας ο Παναγιώτης Ξωχέλλης συζητά μερικές βασικές έννοιες και όρους με τη μορφή ερωταπαντήσεων.

Τα σχολικά προγράμματα γλωσσικής αγωγής οποιασδήποτε χώρας αποτελούν αποτύπωση συγκεκριμένων απόψεων για τη γλώσσα, για τον κοινωνικο-πολιτικό της ρόλο καθώς επίσης και για το πώς θα επιτευχθεί πιο σωστά η εκμάθησή της. Γενικότερα, τα υποβόσκοντα ερωτήματα στα οποία απαντά το ενιαίο πλαίσιο προγράμματος και το αναλυτικό πρόγραμμα κάθε γνωστικού αντικειμένου είναι αφενός ΤΙ πρέπει να διδαχτούν ή να μάθουν οι μαθητές/τριες και ΓΙΑΤΙ, και αφετέρου ΠΩΣ πρέπει να το διδαχτούν ή να το μάθουν και ΓΙΑΤΙ. Οι απαντήσεις σε ορισμένα από αυτά τα ερωτήματα —τα οποία σαφώς και οδηγούν σε διαφορετική κατανομή της ύλης του γνωστικού αντικειμένου, ανάλογα ειδικότερα με το εάν η έμφαση είναι στη διδασκαλία ή, αντιθέτως, στη μάθηση— μπορεί να είναι έμμεσες ή άμεσες. Για παράδειγμα, το δικό μας νέο πρόγραμμα γλωσσικών σπουδών για το γυμνάσιο και το λύκειο αναφέρει ρητά τον προορισμό του σχολείου αναφορικά με τη γλωσσική εκπαίδευση (βλ. «Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών και Πρόγραμμα Σπουδών: Γλωσσική Διδασκαλία, Γυμνάσιο-Λύκειο, ΥΠΕΠΘ - Π.Ι., Απρίλιος 1998). Σε άλλα προγράμματα ο προορισμός της γλωσσικής διδασκαλίας δεν δηλώνεται ευθέως, όπως επίσης μπορεί να μην καθορίζεται ρητά ποια μεθοδολογία πρέπει να ακολουθήσει ο/η εκπαιδευτικός στην τάξη ή ποιες τεχνικές διδασκαλίας πρέπει να χρησιμοποιήσει, προσφέροντας έτσι σχετική ελευθερία επιλογών στα επιμέρους σχολεία, στους εκπαιδευτικούς και τους/τις μαθητές/τριές τους. Σε όλες ανεξαιρέτως τις περιπτώσεις, όμως, η ίδια η φύση του προγράμματος επιβάλλει την παιδαγωγική προσέγγιση που απαιτεί η υλοποίησή του, η οποία βεβαίως εξαρτάται από την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, την υλικοτεχνική υποδομή του εκπαιδευτικού περιβάλλοντος και τη διαθεσιμότητα κατάλληλων εγχειριδίων.

Γενικότερα, οι απαντήσεις στα ερωτήματα «ΤΙ, ΠΩΣ και ΓΙΑΤΙ» καθώς και ο τρόπος που διατυπώνονται οι απαντήσεις είναι σε συνάρτηση με το εκπαιδευτικό σύστημα και την εκπαιδευτική πολιτική μιας κοινότητας, όπως επίσης με το είδος του παραγόμενου εκπαιδευτικού προγράμματος. Ας σημειώσουμε δε ότι η επιστήμη της θεωρίας του εκπαιδευτικού προγραμματισμού προτείνει διαφορετικά θεωρητικά μοντέλα σχεδιασμού προγραμμάτων, καθένα από τα οποία προσδιορίζεται από διαφορετικό παιδαγωγικό λόγο και διαφορετικές ιδεολογικές πρακτικές τις οποίες και αναπαράγει (Δενδρινού 1992).

Οι ιδεολογικές πρακτικές του κάθε προγράμματος σπουδών υλοποιούνται στον τρόπο με τον οποίο διατυπώνονται τα επιμέρους συστατικά του στοιχεία. Το ζήτημα αυτό φαίνεται να απασχολεί και τον Αθανάσιο Γκότοβο, ο οποίος σε άρθρο του που περιλαμβάνεται στην Ενότητα Α’ του παρόντος τεύχους του Γλωσσικού Υπολογιστή συζητά τους στόχους της διδασκαλίας της λογοτεχνίας στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και ασχολείται με τα νέα γλωσσικά προγράμματα σπουδών, εξετάζοντας τις θεωρητικές παραδοχές τους. Στα πλαίσια αυτά επιχειρεί την αξιολόγηση του τρόπου διατύπωσής των νέων προγραμμάτων και την αποτίμησή τους ως δεικτών συνέχειας ή μεταβολής αντιλήψεων για τον κοινωνικο-πολιτισμικό ρόλο της γλώσσας και της γλωσσικής εκπαίδευσης. Οι κριτικές παρατηρήσεις που κάνει ο Γκότοβος για τα νέα γλωσσικά προγράμματα συνοδεύονται από προτάσεις, η υλοποίηση των οποίων μπορεί να συμβάλει ώστε να υπάρχει συνέπεια μεταξύ σχεδιασμού και διδακτικής πράξης.

Αναμφίβολα, τα ζητήματα που θα προκύψουν από την εφαρμογή του νέου προγράμματος γλωσσικής αγωγής θα απασχολήσουν την εκπαιδευτική κοινότητα μελλοντικά. Προς το παρόν, είναι σκόπιμο να γίνουν κατανοητές οι βασικές αρχές στις οποίες στηρίζεται. Στα πλαίσια αυτά, ο Αγαθοκλής Χαραλαμπόπουλος, σε άρθρο του, το οποίο ήδη ανέφερα, συζητά τη λογική της στροφής προς μια «επικοινωνιακή προσέγγιση» στην Ελλάδα, αναπτύσσει επιχειρήματα υπέρ της και εξηγεί τις αρχές και τις παιδαγωγικές πρακτικές που συνεπάγεται. Γενικότερα τον απασχολεί η θεωρητική τεκμηρίωση της επικοινωνιακής προσέγγισης και η γλωσσική διδασκαλία που μετατοπίζει την προσοχή από το γλωσσικό σύστημα στον λόγο.