επιλογές

deuitaspanishfrench

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ

Α. Διαθεματική πρόταση με έμφαση στην Ιστορία
Β. Δράμα

Με αφορμή μια χρυσή προσωπίδα…
Ή πώς το ένα μπορεί να οδηγήσει σε πολλά
Διδακτική πρόταση με αφορμή το μάθημα της Αρχαίας Ιστορίας
(Α’ Γυμνασίου, Α’ Λυκείου)

 

Α. Θεωρητικό πλαίσιο

Εισαγωγικό σχόλιο

Αν και ζούμε στην εποχή της εικόνας, σπάνια γίνεται αξιοποίηση του εικαστικού υλικού, το οποίο, πλούσιο αρκετά, παρατίθεται στα βιβλία της Ιστορίας αλλά και των Αρχαίων Ελληνικών. Επιδιώκουμε να αξιοποιήσουμε το υλικό αυτό, ώστε να διαπιστώσουμε κατά πόσο είναι δυνατό να διδάξουμε την Ιστορία με αφετηρία σκίτσα και έργα των τεχνών.

Σκοπός

Με τη διδακτική αυτή πρόταση εστιάζουμε την προσοχή μας σε ένα μόνο αντικείμενο. Όταν θα έχουν ολοκληρώσει την προσέγγιση του αντικειμένου με τον τρόπου που υποδεικνύουμε, ο μαθητής θα έχει μάθει:

Μέθοδος

Με τη μέθοδο που υποδεικνύουμε καλούμε τον μαθητή να ψάξει και να μάθει με καθοδήγηση. Αξιοποιούμε τα σχολικά βιβλία αλλά επεκτεινόμαστε και σε άλλες πηγές από το διαδίκτυο.

Δεξιότητες

Επιδιώκουμε:


Β. Παράδειγμα εφαρμογής – Φύλλα εργασίας

Νεκρικά προσωπεία

Στη σελίδα 34 του βιβλίου της Αρχαίας Ιστορίας της Α’ Γυμνασίου υπάρχει μια χρυσή προσωπίδα από τους βασιλικούς τάφους των Μυκηνών (1500-1550 π.Χ.). Την ίδια και άλλες από τους ίδιους τάφους μπορείτε να δείτε στις Όψεις του προσωπείου.

Α. Μυκήνες

1. Παρατηρήστε τα νεκρικά προσωπεία των Μυκηνών Εικ. 1,2. Ποιο σας φαίνεται περισσότερο «δουλεμένο» από τον κατασκευαστή; Ποια στοιχεία σας οδήγησαν στην επιλογή σας;

2. Από τι υλικό είναι φτιαγμένα τα προσωπεία;

Δείτε τις λεζάντες των προηγούμενων εικόνων.

3. Τι είναι το ήλεκτρο; Για να απαντήσετε ρίξτε μια ματιά στον ερμηνευτικό πίνακα, σε έντυπη ή ηλεκτρονική μορφή, του βιβλίου της Ιστορίας της Α’ Λυκείου, σ. 122 ή πατήστε εδώ.

4. Ωστόσο, ανατρέξτε και στο Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής ( ΛΚΝ) (Τριανταφυλλίδη) και στα Σώματα Κειμένων ( ΣΚ) του ΚΕΓ, στο αντίστοιχο λήμμα, όπου  θα βρείτε ορισμένες πρόσθετες πληροφορίες και μια ακόμη ερμηνεία της λέξης, που θα σας κάνει ίσως να θελήσετε να κρατήσετε στα χέρια ένα… κομπολόι ή να παρατηρήσετε καλύτερα τον κορμό… ενός πεύκου (Εικ. 1,2,3). Δώστε ιδιαίτερη σημασία στα ΣΚ στο P1754 P005 L006.

5. Αφού δείτε τα κείμενα αυτά, ξαναγυρίστε στο ΛΚΝ και δείτε λέξεις που προέρχονται από τη λέξη ήλεκτρο ή λέξεις που το πρώτο συνθετικό τους είναι η λέξη ήλεκτρο. Ελπίζουμε να κατανοείτε τώρα καλύτερα τις λέξεις αυτές. Παρατηρήστε την αντίστοιχη λέξη σε άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες. 

6. Φανταστείτε ότι πηγαίνετε σε ένα κοσμηματοπωλείο και ζητάτε ένα κόσμημα από ήλεκτρο. Ο κοσμηματοπώλης σας δείχνει ένα που είναι από ήλεκτρο αλλά εσείς λέτε ότι αυτό δεν είναι ήλεκτρο. Εκείνος επιμένει, ίσως προσβεβλημένος: «Μα δεν ξέρω τη δουλειά μου;» Ποιος έχει δίκιο; Σε τι σκέψεις σας ωθεί το σκηνικό αυτό; Μπορείτε να βρείτε άλλες λέξεις που η διαφορετικότητα στη σημασία ή τη χρήση τους να οδηγήσει σε… καυγά; Μπορεί να συμβεί αυτό με τη λέξη προσωπείο ή μάσκα; Για παράδειγμα, τι σας έρχεται στον νου όταν ακούτε τη φράση: «κάθε μέρα στη δουλειά του είναι υποχρεωμένος να φορά μάσκα»;

7. Εκτός από το προσωπείο τι άλλο κατασκευαζόταν από το ήλεκτρο με την πρώτη σημασία στην αρχαιότητα; Δείτε, σε έντυπη ή ηλεκτρονική μορφή, το βιβλίο της Ιστορίας της Α’ Γυμνασίου, σ. 58 «Η Μίλητος» (εδώ Εικ. 4), το βιβλίο της Ιστορίας της Α’ Λυκείου, σ. 30 (εικόνα και λεζάντα), 89 (εικόνα και λεζάντα), 166 (εικόνα και λεζάντα). (Εδώ Εικ. 5,6,7)

Αφού κάνετε την έρευνα που σας υποδείξαμε, δείτε τώρα συγκεντρωτικά τις εικόνες με τις λεζάντες, και παρατηρήστε σε ποιους τόπους χρησιμοποιούνταν το ήλεκτρο και σε τι χρονικό εύρος.

Από πού εισαγόταν το ήλεκτρο; Για να απαντήσετε στο ερώτημα δείτε: http://www2.fhw.gr και πιέστε επάνω στον χάρτη. Δείτε τις αποστάσεις και αναλογιστείτε για ποια εποχή μιλούμε. Σκεφτείτε επίσης με ποια μέσα γίνονταν οι μετακινήσεις. Νομίζετε ότι η εξέλιξη του εμπορίου έχει κάποια σχέση με τις συγκοινωνίες και με την εξέλιξη της τεχνολογίας στον τομέα αυτό;

8. Δείτε τώρα κοσμήματα φτιαγμένα από… ήλεκτρο/κεχριμπάρι (Εικ. 8,9,10,12,13). Λάβετε υπόψη ποιοι τα φορούσαν και πού βρέθηκαν (δείτε τις λεζάντες των εικόνων) Αν θέλετε, κάντε μια βόλτα στην αγορά και αναζητήστε δημιουργίες από ήλεκτρο. Κοιτάξτε κόντρα στο φως. Μπορεί να ανακαλύψετε κάτι εκεί μέσα. Δείτε και τη διεύθυνση http://www.reptilesalonica.com/spiders_evolution.html.

9. Αν θέλετε περισσότερες πληροφορίες για το ήλεκτρο, τις χρήσεις, τις ιδιότητες και τους δρόμους του κεχριμπαριού δείτε και http://el.wikipedia.org/wiki/ αλλά και εδώ τα κείμενα που ακολουθούν: 

Α. «Το ήλεκτρο αποτελεί πολύτιμο υλικό εισαγόμενο στη Μυκηναϊκή Ελλάδα από τη Βορειοδυτική Ευρώπη, με κύρια προέλευση, όπως έδειξε η φασματοσκοπική ανάλυση, τη Βαλτική»

«Μεγάλος αριθμός από χάντρες ήλεκτρου βρέθηκε στους λακκοειδείς τάφους των δύο Ταφικών Κύκλων των Μυκηνών καθώς και σε πλούσιους τάφους του Κακκόβατου, της Περιστεριάς και της Πύλου στη νοτιοδυτική Πελοπόννησο. […] Κατά την πρώιμη Μυκηναϊκή Εποχή (ΥΕ Ι-ΙΙ) το ήλεκτρο εισαγόταν στην Ελλάδα κατεργασμένο, κυρίως σε μορφή χαντρών και αποτελούσε πολύτιμο απόκτημα των πλούσιων και ισχυρών…». Αλλά «η τυπικά μυκηναϊκή παράσταση του ταύρου δηλώνει  ότι το ήλεκτρο δεν έφτανε πάντα στην Ελλάδα σε κατεργασμένη μορφή, αλλά και ως πρώτη ύλη.» (Εικ. 11)

«Την εποχή αυτή, την ΥΕ ΙΙΙ Γ, αντίθετα με τις προηγούμενες, τα ευρήματα από ήλεκτρο που είναι πάλι χάντρες, εμφανίζονται σε μικρότερο αριθμό, αλλά σε περισσότερες θέσεις και σε ευρύτερη γεωγραφική εξάπλωση. Τα περισσότερα ευρήματα προέρχονται από τη Δυτική Ελλάδα (Κεφαλληνία) και σε μερικές περιοχές (Αχαΐα, Ήπειρο, Αιτωλία), εμφανίζονται για πρώτη φορά». (Ο Μυκηναϊκός Κόσμος. Πέντε αιώνες πρώιμου ελληνικού πολιτισμού. 1600-1100 π.Χ., Αθήνα: Υπουργείο Πολιτισμού – Ελληνικό Τμήμα ICOM 1988, σ. 261, 260, 261, 262 αντίστοιχα).

Β. «Το ήλεκτρο των ανασκαφών είναι περιορισμένο και λόγω της φθαρτότητάς του […] και λόγω των διαφορετικών χρήσεών του.το ήλεκτρο δεν συνόδευε μόνο τους νεκρούς, αλλά μπορούσε να κοσμεί και εν ζωή τα άτομα και τους χώρους, είχε δε φήμη θεραπευτικού και μαγικού υλικού, και ήταν δυνατό να αναλωθεί κονιορτοποιημένο από το στόμα ή να καεί. Αν και τα στοιχεία για τη μεταφορά του ήλεκτρου από τη Δ. Μεσόγειο είναι ακόμα λιγοστά, εντούτοις η τεκμηρίωση για τη διακίνηση μέσω Αδριατικής κατά την ΥΕΙΙΙΒ και Γ περίοδο είναι γεγονός, όπως απέδειξαν οι έρευνες στα ιταλικά ανατολικά παράλια, ενώ δεν αποκλείεται το ήλεκτρο να ακολούθησε τις ίδιες παράκτιες διαδρομές στην Αδριατική και πρωιμότερα, κατά την ΥΕΙΙΑ/ΥΕΙΙΙΑ-Β […]. Στην Ήπειρο […] η διακίνηση του ήλεκτρου πρέπει να έγινε όχι με διαμεσολάβηση των Μυκηναίων αλλά με φορείς των Βαλκανίων ή των ιταλικών ακτών…» (Κώστας Σουέρεφ, «Θέματα σχετικά με την Αιτωλοακαρνανία των Υστεροελλαδικών Χρόνων», Δωδώνη, τόμος ΚΣΤ’ τεύχος 1 (1997), Ιωάννινα 1999, σ. 107-121 (εδώ σ. 110-111), όπου και βιβλιογραφία για τη διάδοση του ήλεκτρου στη νότια Βαλκανική και τον ελλαδικό χώρο (σημ. 6).[1]

Άσκηση: Γράψτε ένα κείμενο χρησιμοποιώντας τους όρους που επισημαίνονται με έντονα στοιχεία και επιπλέον τις λέξεις: επικοινωνία, συγκοινωνία, μεταφορές, οικονομική κατάσταση, εμπόριο.

10. Ξαναγυρίστε στην ερώτηση 2. Νομίζετε ότι κάποιος θα μπορούσε να παρασυρθεί και να δώσει εσφαλμένα ως σωστή την απάντηση α; Γιατί;

11. Τα προσωπεία τα φορούσαν:

12. Σήμερα με ποια σημασία χρησιμοποιείται η λέξη βασιλιάς; Με τη σημασία που είχε στα μυκηναϊκά χρόνια ή με τη σημασία που απέκτησε από τα ομηρικά χρόνια και μετά; Πώς ονομάζεται το οίκημα που μένει ένας βασιλιάς σήμερα; Τι παρατηρείτε για την εξέλιξη των δύο λέξεων; Μπορείτε να ανατρέξετε στo ΛΚΝ.

13. Με άξονα τη λέξη βασιλιάς, βασίλισσα, φτιάξτε μια μικρή κωμική σκηνή παρεξηγήσεων. Θυμηθείτε ότι οι ελληνικές κωμωδίες βασίζονται συχνά σε παρεξηγήσεις.

14. Αυτός που έφτιαξε τα χρυσά προσωπεία θεωρείτε ότι ήταν:

Αιτιολογήστε την απάντησή σας περιγράφοντας τις ικανότητες και τις δεξιότητες του καθενός. Σε αυτό θα βοηθηθείτε αν ανατρέξετε στο ΛΚΝ και δείτε τα ερμηνεύματα στα δύο λήμματα, καθώς και στα ΣΚ ( τεχνίτης, καλλιτέχνης). Φανταστείτε το εργαστήριο ενός τεχνίτη και ενός καλλιτέχνη.

15. Τι άλλοι τεχνίτες υπήρχαν στα μυκηναϊκά κέντρα; Μπορείτε από αυτούς να συναγάγετε συμπεράσματα για τις ασχολίες των κατοίκων και για την οικονομία της κοινωνίας τους; Νομίζετε ότι η οικονομία δικαιολογούσε την πολυτέλεια μιας χρυσής νεκρικής προσωπίδας;[2]

Β. Μακεδονία

16. Νεκρικά προσωπεία βρέθηκαν και στον μακεδονικό χώρο, Εικ. 3, 4, 5, τα περισσότερα στη Σίνδο, κοντά στη Θεσσαλονίκη και στο Αρχοντικό Πέλλας. α) Βρείτε τις περιοχές αυτές στον χάρτη (Εικ. 14)[3].

β) Πότε χρονολογούνται τα προσωπεία; Πόσους αιώνες απέχουν από τα

μυκηναϊκά προσωπεία;

17. Παρατηρήστε τα. Από τι υλικό είναι φτιαγμένα; Κάποια είναι πολύ τσαλακωμένα. Γιατί;

18. α) Προσέξτε σε ορισμένα από αυτά τη μύτη. Πώς φαντάζεστε ότι ο κατασκευαστής δούλευε τη μύτη; β) Προσέξτε τα μάτια. Είναι ανοιχτά ή κλειστά;

19. Προσέξτε το στόμα στο νεκρικό προσωπείο Εικ. 3 αριστερά, αλλά και στην Εικ. 1 των Μυκηνών επάνω αριστερά, και συγκρίνετέ τα με το στόμα ενός κούρου (σ. 66 Α’ Γυμνασίου, 95 Α’ Λυκείου, προσέξτε τις λεζάντες. Δείτε και εδώ Εικ. 15-16.

Δείτε και http://odysseus.culture.gr/index_gr.html, πατήστε Φωτογραφικό υλικό και μετά στην Αρχαιότητα την ενότητα Κόρες και Κούροι. Πώς ονομάζεται το αχνό μειδίαμα στα χείλη; Γιατί; (συνδέστε το με την εποχή και την ονομασία που της έχει δοθεί) Πώς θα το ερμηνεύατε εσείς λαμβάνοντας υπόψη τη χρήση των αγαλμάτων των κούρων και των προσωπίδων;  

20. Τα προσωπεία είναι ανδρικά και γυναικεία, ενώ στις Μυκήνες είναι μόνο ανδρικά. Σε ποιες σκέψεις σας οδηγεί η διαπίστωση αυτή σε σχέση με τον ρόλο της γυναίκας στα δύο κοινωνικά σύνολα;

21. Ποια ήταν η κύρια ενασχόληση των ανδρών της αριστοκρατίας; Από πού το συμπεραίνετε αυτό;

22. Προσέξτε την κορυφή της περικεφαλαίας στα προσωπεία της Εικ. 3. Γιατί νομίζετε ότι ο κατασκευαστής έκανε τις δύο εγκοπές; Παρατηρήστε και τις Εικ. στη σελ. 96, 153 (Α’ Λυκείου) (δείτε και εδώ Εικ. 17-18) αλλά και το επίθετο που συνοδεύει το όνομα του Έκτορα στην Ιλιάδα κορυθαίολος, ο κρανοσείστης Έχτορας. Τι προσθήκη λοιπόν θα κάνατε στην εγκοπή;

23. Τα προσωπεία τα φορούσαν:

Προτού απαντήσετε ξαναγυρίσετε στην ερώτηση 11.

24. Μεταλλεία χρυσού στον βορειοελλαδικό χώρο υπήρχαν στις εξής περιοχές: Εχέδωρος (Γαλλικός), Αλιάκμονας – Σέρβια, Αξιός, Νέστος, Παλιά Καβάλα (Σκαπτή Ύλη), Λίσσος, Άρδος, Αλιστράτη, Φιλαδέλφεια, Στανός, Ασκός, Μαραθούσα-Απολλωνία, Περιστερά, Βροντού, Ολυμπιάδα, Στρατώνι, Σκουριές, Ματαγγίτσι, Φιλαδέλφεια, Θάσος, Παγγαίο κ.α.

Συνθετικές ερωτήσεις 

25. Φυσικά, ένα τέτοιο πολυτελές εξάρτημα για τον νεκρό προϋπέθετε και σύνθετες ταφικές κατασκευές. Παρατηρήστε τις σχετικές φωτογραφίες στα βιβλία της Ιστορίας σας (έντυπη ή ηλεκτρονική μορφή, εδώ Εικ. 22-23) και συζητήστε τι γνώσεις και τι τεχνίτες προϋπέθεταν τέτοιου είδους κατασκευές, οι οποίες μάλιστα προορίζονταν να καλυφθούν με χώμα και να σχηματίσουν ένα μικρό λόφο, μια τούμπα. :

26. Επισκεφθείτε και τις ηλεκτρονικές διευθύνσεις:

· http://www.rgzm.de/Tomba1/Institutes/Athens-GrNeu.htm

· http://odysseus.culture.gr (πατήστε στην αριστερή φωτογραφία για να μεγεθυνθεί),

· http://www.culture.gr και http://www.imathia1.gr (τάφος Φιλίππου)

· http://www.imathia1.gr (τάφος Ευρυδίκης)

· http://www.imathia1.gr

(σκεφτείτε ότι αυτό που βλέπετε στη φωτογραφία καλυπτόταν στη συνέχεια με χώμα, με αποτέλεσμα να διαμορφώνεται η εικόνα που είδατε αρχικά και αυτή που ακολουθεί)

· http://www.imathia1.gr (αναπαράσταση των βασιλικών τάφων),

27. Τι είδους σκέψεις και αντιλήψεις μπορεί να οδήγησε τους κατοίκους της κοινότητας σε τέτοιου είδους ταφικές πρακτικές; Δείτε τι ισχύει για τους Αιγυπτίους στα αντίστοιχα κεφάλαια της Α’ Γυμνασίου, σ. 17 και της Α’ Λυκείου, σ. 27, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι το ίδιο ίσχυε και για τις ελληνικές περιπτώσεις. Επισημάνετε ακόμη πότε οι άνθρωποι άρχισαν να θάβουν τους νεκρούς τους. Τι τοποθετούσαν στους τάφους τους; Συζητήστε αν πίσω από τις ενέργειες και τις επιλογές των ανθρώπων μπορεί κανείς να ανακαλύψει ιδέες που τους ωθούν σε αυτές.

28. Ποιες άλλες αντιλήψεις και συνήθειες αναπτύσσονται παράλληλα με τη συνήθεια της ταφής; [Πατήστε εδώ για να δείτε την απάντηση]

29. Επισκεφτείτε τη διεύθυνση http://odysseus.culture.gr/h/1/gh151.jsp?obj_id=3249 και μπείτε στην ενότητα Εκθέσεις. Επιλέξτε την έκθεση που σχετίζεται με ζητήματα που εξετάσαμε.

30. Διατρέξτε την ενότητα των νεκρικών προσωπείων. Σε ποιους άλλους πολιτισμούς παρατηρείτε τη χρήση του και σε τι χρονικό εύρος; Σε τι συμπεράσματα ωθείστε;


Με αφορμή τις εισαγωγές στο δράμα
Ή πώς μπορεί η θεωρία να γίνει εναργής
Διδακτική πρόταση με αφορμή το μάθημα του Αρχαίου Δράματος
(Γ’ Γυμνασίου, Β’ Λυκείου)

Α. Θεωρητικό πλαίσιο

Εισαγωγικό σχόλιο

Είναι γνωστό ότι οι εισαγωγές σε όλα τα κείμενα αρχαιοελληνικού λόγου (από το πρωτότυπο ή από μετάφραση) είναι για τα παιδιά ιδιαίτερα κουραστικές και δεν δίνονται με τρόπο ώστε οι μαθητές να εξοικειωθούν με το ειδικό λεξιλόγιο και να καταστήσουν τις πληροφορίες ζωντανή πραγματικότητα.

Ας υποθέσουμε, λοιπόν, ότι θέλουμε να διδάξουμε την εισαγωγή της Γ’ Γυμνασίου ή της Β’ Λυκείου για το θέατρο και το δράμα. Αρκετοί από τους μαθητές, ιδιαίτερα των επαρχιών, δεν έχουν προσλαμβάνουσες παραστάσεις, επομένως αυτοί πιο δύσκολα από άλλους μπορούν να έχουν μια παραστατική εικόνα των όσων μελετούν.

Θα επιχειρήσουμε εδώ να επεξεργαστούμε την εισαγωγή, ή να κάνουμε επανάληψη στο τέλος –αυτό θεωρώ ότι θα ήταν ορθότερο– με βάση το ΛΚΝ του ΚΕΓ και άλλο ψηφιακό υλικό.

Σκοπός

Όταν θα έχουν ολοκληρώσει την προσέγγιση του αντικειμένου με τον τρόπου που υποδεικνύουμε, ο μαθητής θα έχει μάθει:

Μέθοδος

Με τη μέθοδο που υποδεικνύουμε καλούμε τον μαθητή να ψάξει και να μάθει με καθοδήγηση. Αξιοποιούμε τα σχολικά βιβλία αλλά επεκτεινόμαστε και σε άλλες πηγές από το διαδίκτυο.

Δεξιότητες

Επιδιώκουμε:

Β. Παράδειγμα εφαρμογής – Φύλλα εργασίας

 

i. Βήμα πρώτο

Στην απλή αναζήτηση βάλτε τους μαθητές σας να πληκτρολογήσουν τη λέξη δράμα. Θα διαπιστώσετε, και θα διαπιστώσουν, ότι βγαίνει μια ακολουθία λέξεων που αρχίζουν από δραμα- που ωστόσο δεν αφορούν το θέμα. Μπορούμε να ζητήσουμε από τους μαθητές μας να τις αφαιρέσουν. Η ανάγνωση των ερμηνευμάτων στη λέξη τούς επιτρέπει να διαπιστώσουν ότι περιλαμβάνονται, σε πολύ σύντομη μορφή, όσα είχατε δουλέψει μαζί, ενώ ταυτόχρονα ξαναβλέπουν τις σχετικές με το υπό διερεύνηση θέμα, λέξεις (θέατρο, ποίηση, έπος, λυρική ποίηση, Διόνυσος, τραγωδία, κωμωδία, σατυρικό δράμα, χορός, υποκριτές…). Μπορείτε, εξάλλου, να τους ζητήσετε να απομονώσουν όσες λέξεις έχουν πιο άμεση σχέση με το θέμα. Το ίδιο μπορείτε να κάνετε και στις υπόλοιπες λέξεις, απλές ή σύνθετες.

ii. Βήμα δεύτερο

Ζητήστε από τους μαθητές σας να μαρκάρουν την ένδειξη «Αναζήτηση και στο σώμα των λημμάτων». Η αναζήτηση αυτή παρουσιάζει ενδιαφέρον, γιατί θα οδηγήσει τους μαθητές και σε άλλα λήμματα σχετικά με το θέμα. Θα διαπιστώσετε ότι οι σελίδες είναι πολλές και είναι βαρετή η ανάγνωση όλων των λημμάτων για να εντοπιστούν αυτά που μας ενδιαφέρουν. Και πάλι εδώ οι μαθητές μας μπορεί να μας προλάβουν υποδεικνύοντάς μας πώς μπορούμε να περιοριστούμε στα σχετικά με τη λέξη λήμματα: «Επεξεργασία – Εύρεση! -“Δράμα”- Φωτισμός όλων – Κάθε περίπτωση!». Δείτε πιο κάτω πώς περίπου θα εμφανίζεται η εικόνα:

Με τον τρόπο αυτό οι μαθητές θα οδηγηθούν σε λέξεις όπως άγγελος, αδίδακτος, αντιλαβή, αντιστροφή, πηγαίνοντας στην επόμενη σελίδα στις λέξεις διδασκαλία, διδάσκω, διθύραμβος, στις επόμενες σελίδες δράση, δρώμενο, δραματοποίηση κτλ., έμμετρος, επεισόδιο, κάθαρση, οικονομία, όρχηση, πλοκή, πρόλογος, σατυρικός, στιχομυθία, τετραλογία, τραγωδία, χορευτής, χορηγός, χορικός, χοροδιδάσκαλος, χορός, υποκριτής. Ενδεικτικά δείτε εδώ:

Οι μαθητές μπορούν να κάνουν έναν κατάλογο με τις σχετικές λέξεις και να ανατρέχετε μαζί τους σε αυτές. Ο κατάλογος αυτός γίνεται με πολύ απλό τρόπο: μαρκάροντας το καλαθάκι δίπλα στο λήμμα, η λέξη αυτόματα «πέφτει» σε αυτό, με αποτέλεσμα να διαμορφώνεται αυτόματα ο κατάλογος των λέξεων που μας ενδιαφέρουν.

Ζητούμενο είναι η εξοικείωση των μαθητών με αυτές καθαυτές τις λέξεις και το περιεχόμενό τους και η «οικειοποίησή» τους, εννοώ την ένταξη τους στο λεξιλόγιό τους, όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω, και η χρήση τους σε κείμενα. 

iii. Βήμα τρίτο

Ζητήστε από τους μαθητές σας να πληκτρολογήσουν *δράμα. Ο τρόπος αυτός πληκτρολόγησης θα διαπιστώσετε ότι δίνει άλλου είδους αποτελέσματα, λέξεις σύνθετες με τη λέξη που διερευνούμε –στη συγκεκριμένη περίπτωση τη λέξη δράμα– αφού, βέβαια, αφαιρέσετε τις λέξεις που κατά σύμπτωση και για άλλους λόγους την περιέχουν.

Στο συγκεκριμένο παράδειγμα πάντως τα αποτελέσματα είναι ιδιαιτέρως γοητευτικά, καθώς λέξεις όπως παραμυθόδραμα ή ονειρόδραμα αγγίζουν και διεγείρουν τον, φτωχό πια και ψαλιδισμένο, φαντασιακό κόσμο των παιδιών και των νέων. Δείτε εδώ τι θα εμφανίζεται η οθόνη σας:

 

iv. Βήμα τέταρτο

Η παράλληλη αναζήτηση στα λεξικά της Πύλης επιτρέπουν στον μαθητή, έστω ακροθιγώς, να καταλάβει ότι μια λέξη μπορεί να χρησιμοποιείται σε μια εποχή περισσότερο ή λιγότερο, ανάλογα με το αν η κοινωνία κάνει αποδεκτό το περιεχόμενό της. Σχετικά με το παράδειγμά μας, δράμα, είναι ενδιαφέρον να παρατηρήσει κανείς ότι μόνο ένα λήμμα βρίσκουμε στο λεξικό Κριαρά, και από το ερμήνευμα διαπιστώνουμε ότι η λέξη ουδεμία σχέση είχε με το θέατρο. Ακολουθήστε τη διαδρομή: Νέα Ελληνικήΰ Εργαλείαΰ Ηλεκτρονικά Λεξικάΰ Παράλληλη Αναζήτηση.εδώ πιέζετε και βγαίνετε στην οθόνη αναζήτησης. Πληκτρολογήστε τη λέξη δράμα.

v. Βήμα πέμπτο

Ζητήστε από τους μαθητές σας να αναζητήσουν στα αγγλικά, τα γαλλικά, τα γερμανικά ή τα ιταλικά ποια λέξη χρησιμοποιείται στις αντίστοιχες χώρες για το δράμα και συζητήστε μαζί τους λόγους για τους οποίους νομίζουν ότι σε κάποιες από τις κύριες ευρωπαϊκές γλώσσες χρησιμοποιείται λέξη που η ρίζα της είναι από την αρχαία ελληνική λέξη. Μία λέξη μπορεί να αποτελέσει την αφορμή για να συζητηθεί για ποιους λόγους μία γλώσσα υιοθετεί λέξεις άλλης γλώσσας και πώς μπορεί κανείς να ανιχνεύσει ιστορικά στοιχεία για έναν τόπο μέσα από τη γλώσσα.

vi. Βήμα έκτο

Από εδώ και πέρα μπορείτε να ζητήσετε από τους μαθητές σας να πληκτρολογήσουν στην αναζήτηση όποια σχετική με το θέμα λέξη εσείς επιλέξετε. Εμείς θα προτείναμε τις λέξεις τραγωδία, κωμωδία, σατυρικός, σάτιρα, ηθοποιός, θίασος, παράσταση, στην αρχή χωρίς να είναι μαρκαρισμένο το σώμα των κειμένων, στη συνέχεια μαρκάροντάς το. Ζητήστε από τους μαθητές σας να βρουν αν η ουσία του ερμηνεύματος των λέξεων βρίσκεται και στο δικό τους σχολικό εγχειρίδιο. Φυσικά, για κάθε λέξη μπορείτε να ζητήσετε από διαφορετικούς μαθητές ή ομάδες μαθητών να εργαστούν και να παρουσιάσουν τελικά τους καταλόγους τους. Π.χ., όσοι δουλέψουν με το λήμμα τραγωδία αναπόφευκτα θα προσθέσουν στον κατάλογό τους λέξεις όπως κομμός, κάθαρση, αναγνωρισμός, έξοδος, λύση, αισχύλειος, σοφόκλειος  κτλ. Και φυσικά μπορούν να παρακολουθήσουν τις αλλαγές στη σημασία των λέξεων ή τη μετεξέλιξή τους (π.χ. τραγουδώ). Στο λήμμα κωμωδία ένα από τα ενδιαφέρονται ευρήματα είναι το παράβαση, ενώ για τη διερεύνηση του σατυρικού δράματος χρήσιμη είναι και η παραπομπή στη σάτιρα, για να καταλάβει ο μαθητής τη διαφορά και ποιου είδους του δράματος είναι συστατικό.

vii. Βήμα έβδομο

Τελευταία αναζήτηση: λήμματα υποκριτής, υποκριτικός και προσωπείο. Τα λήμματα αυτά παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, γιατί δίνεται η ευκαιρία να συζητηθεί η εξέλιξη της σημασίας των λέξεων ανάλογα με τις αντιλήψεις της κάθε εποχής για το θέμα. Το προσωπείο, λ.χ., αποτέλεσε συστατικό στοιχείο του θεάτρου στην αρχαιότητα, όσο όμως το θέατρο ταυτιζόταν με την υποκρισία με την τρέχουσα σημασία της λέξης τόσο και η λέξη προσωπείο έπαιρνε μια πιο αρνητική σημασία. Ωστόσο, η λέξη υποκριτική (το μάθημα της υποκριτικής, σχολές υποκριτικής τέχνης) διατηρεί μέρος της αρχαίας σημασίας.

Β. Θέατρο – Φύλλα εργασίας

1. Περιηγηθείτε σε ηλεκτρονικές διευθύνσεις που θα σας δώσουν ανάγλυφα τον «θεατρικό» χάρτη του ελληνικού κόσμου:

· http://odysseus.culture.gr/index_gr.html -> Πολιτιστικός χάρτης της Ελλάδας -> Μνημεία -> Θέατρα

· http://odysseus.culture.gr/h/2/gh20.jsp (περιήγηση στα αρχαία θέατρα), http://odysseus.culture.gr/index_gr.html (Φωτογραφικό Αρχαίο -> Αρχαία Θέατρα),

· http://www.netschoolbook.gr/eyliko/theatre-img/th-map.html

Ο αριθμός των θεατρικών εγκαταστάσεων τι σκέψεις σας προκαλεί για τη σημασία του θεσμού στον αρχαίο κόσμο;

2. Παρατηρήστε τα προσωπεία στα βιβλία σας Ευριπίδη Ελένη, Αριστοφάνους Όρνιθες (εδώ Εικ. 24,25,26) και άλλα αρχαία προσωπεία. Πού αποδίδετε το γεγονός ότι το στόμα παρουσιάζεται μεγάλο, ενώ τα μάτια μικρά; Τι είχε μεγαλύτερη σημασία; Πώς συσχετίζετε την απάντησή σας με τη φράση του βιβλίου: «Βασικό προσόν για να γίνει κάποιος υποκριτής ήταν να έχει κατάλληλη φωνή (Γ’ Γυμνασίου Όρνιθες σ. 13) αλλά και με τον προβληματισμό που αναπτύσσεται στη σελίδα 15 του ίδιου βιβλίου για το προσωπείο; Απομονώστε τις σχετικές αναφορές.

3. Συσχετίστε τα χαρακτηριστικά των θεατρικών προσωπείων (το μικρό στόμα) με τις πληροφορίες στη σ. 21 του βιβλίου της Β’ Λυκείου για τη λειτουργία της προσωπίδας και για το πώς αυτά επηρέαζαν τον τρόπο υποκριτικής του ηθοποιού.

4. Παρατηρήστε τα προσωπεία Καρναβαλιού από τη Νάουσα, και ιδιαίτερα το στόμα. Συγκρίνετε με θεατρικά. Σε τι σκέψεις σας ωθεί το κλειστό στόμα του καρναβαλικού προσωπείου; Λάβετε υπόψη σας και την εξής πληροφορία: Αν επιχειρήσετε να μιλήσετε σε έναν Γιανίτσαρο, να τον χαιρετήσετε, δεν θα σας απαντήσει αλλά θα κουνήσει το κορμί του, ώστε να κουνηθούν τα φλουριά που φορά μπροστά του και να κάνουν θόρυβο. Με την κίνηση αυτή χαιρετά αλλά και διώχνει το κακό, το «τρομάζει», όπως όταν τσουγκρίζουμε τα ποτήρια του κρασιού ή σπάμε ένα πιάτο την ώρα της διασκέδασης. Ποιες σκέψεις κάνετε για τις υπόλοιπες αισθήσεις; Πώς είναι να μη «βλέπει» κανείς και να μην μιλά; Ποιες άλλες αισθήσεις αναπτύσσονται; Σκεφτείτε με ποιον τρόπο αντιλαμβάνεται τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας του και αναλογιστείτε πώς λειτουργούν τα μέλη μιας θεατρικής ομάδας.

5. Αναφέρετε δύο λόγους για τους οποίους οι άνδρες υποκριτές φορούσαν προσωπείο;. Γιατί απέκρυπταν το πρόσωπό τους ακόμη κι αν έπαιζαν ανδρικούς ρόλους; Ξαναδείτε τη σ. 15 από το βιβλίο της Γ’ Γυμνασίου και Εικ. 27. Περιγράψτε την εικόνα επισημαίνοντας την ενδυμασία των προσώπων και την κίνησή τους. Σε ποια στιγμή της θεατρικής δράσης νομίζετε ότι βρίσκονται;

6. Η συνήθεια να παίζονται οι γυναικείοι ρόλοι από άνδρες είναι μόνο ελληνικό φαινόμενο και μόνο της αρχαιότητας; Δείτε τις εικόνες 38,39-40 από το Θεατρικό προσωπείο των Όψεων του προσωπείου του ΚΕΓ.

7. Στην εισαγωγή στο αρχαίο δράμα στο βιβλίο της Γ’ Γυμνασίου, σ. 15, και της Α’ Λυκείου, σ. 9, αναφέρεται ότι το προσωπείο κατάγεται από τη λατρεία. Ποιες σκέψεις κάνετε για τη σχέση θρησκείας και θεάτρου; Βρείτε στοιχεία που να υποδεικνύουν αυτή τη σχέση. Προς αυτή την κατεύθυνση είναι οι παρακάτω ερωτήσεις: α) Ποιοι θεοί είναι συνδεδεμένοι με το προσωπείο; Διατρέξτε την ενότητα Θρησκευτικό-Τελετουργικό προσωπείο των Όψεων του προσωπείου του ΚΕΓ. β) Από πού αντλούσαν τα θέματά τους οι τραγικοί ποιητές; γ) Οι θεατρικές παραστάσεις ήταν ενταγμένες στα πλαίσια θρησκευτικών  γιορτών; Ποιων; Προς τιμή ποιου θεού; δ) Πού κτίζονταν τα θέατρα; ε) Ποιος ήταν ο ρόλος θρησκευτικών παραγόντων στην πραγματοποίηση των θεατρικών αγώνων; στ) Για τις ερωτήσεις δ και ε ξαναδείτε τον πολιτιστικό χάρτη της Ελλάδας -> Μνημεία -> Θέατρα και μετά Ιερά. Τι παρατηρείτε; Επιλέξτε μερικά θέατρα, λ.χ. της Δωδώνης, των Δελφών, της Επιδαύρου, του Δίου και παρατηρήστε καλύτερα τα οικοδομήματα.



[1] Θερμές ευχαριστίες στον αρχαιολόγο Κ. Σουέρεφ, ΔρΦ, προϊστάμενο της ΚΘ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων για τις βιβλιογραφικές υποδείξεις και τις προφορικές επεξηγήσεις.

[2] Για τον Μυκηναϊκό πολιτισμό βλ. Ο Μυκηναϊκός Κόσμος. Πέντε αιώνες πρώιμου ελληνικού πολιτισμού. 1600-1100 π.Χ., Αθήνα: Υπουργείο Πολιτισμού – Ελληνικό Τμήμα ICOM 1988, όπου και πλούσια βιβλιογραφία. Βλ. επίσης http://tovima.dolnet.gr. Για τις προσωπίδες των Μυκηνών βλ. Ντόρα Βασιλικού,   Ο μυκηναϊκός πολιτισμός,  Αθήνα 1995, Εκδόσεις της Βιβλιοθήκης της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, ΒΑΕ 152, σ. 60-65, όπου και βιβλιογραφία.

[3] Ευχαριστίες απευθύνουμε στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Επικοινωνίας, Πληροφόρησης, Πολιτισμού. Εθνικό Κέντρο Χαρτών και Χαρτογραφικής Κληρονομιάς. Εθνική Χαρτοθήκη (Θεσσαλονίκη), για την παραχώρηση του δικαιώματος χρήσης τους.

εικόνες

Εικόνα 1 Τίτλος

Εικόνα 1 Περιγραφή

Εικόνα 1 Τίτλος

Εικόνα 1 Περιγραφή