ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΑΠΤΟΝΤΑΙ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ TΑ ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΥ ΠΑΡΟΝΤΟΣ ΕΝΑ ΝΕΟ ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Ο ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ

Σε περιόδους σχετικής κοινωνικής και οικονομικής σταθερότητας είναι εύκολο να θεωρήσουμε το πρόγραμμα σπουδών ως μέσο αναπαραγωγής∙ αναπαραγωγής των νέων κατ’ εικόνα του πολιτισμού στον οποίο και για τον οποίο λειτουργεί το πρόγραμμα σπουδών. Τα γλωσσικά προγράμματα σπουδών δεν αποτελούν εξαίρεση. Ιδιαίτερα μάλιστα εφόσον η γλώσσα συνιστά πάντοτε μια σημαντική μεταφορά για τον πολιτισμό και την κοινωνία γενικότερα. Τη λογική αυτή μπορούμε να την επεκτείνουμε, για να δούμε ότι οι εκάστοτε επικρατέστερες γλωσσολογικές θεωρίες και παιδαγωγικές πρακτικές είναι σε άμεση συνάρτηση με τις κοινωνικο-πολιτισμικές συνθήκες που τις παράγουν –είτε τούτο είναι οφθαλμοφανές είτε όχι. Παράδειγμα αποτελούν οι στρουκτουραλιστικές γραμματικές των μεταπολεμικών χρόνων, οι οποίες συνεπάγονταν αφενός αντιλήψεις για τη γλώσσα που συμβάδιζαν με τις ευρύτερες κυρίαρχες ιδεολογίες και κοινωνικές πραγματικότητες εκείνης της εποχής (δηλαδή, τις ιδεολογίες και κοινωνικές πραγματικότητες του Ψυχρού Πολέμου» τόσο στην «Ανατολή» όσο και στη «Δύση», τον έντονο έλεγχο και την ακαμψία της εποχής του μακαρθισμού και του σταλινισμού) και αφετέρου συνεπάγονταν παιδαγωγικές πρακτικές, οι οποίες λειτούργησαν ως μοντέλα για τις κοινωνικές σχέσεις και τις ατομικές στάσεις που ήταν απαραίτητες για τη διατήρηση της κυρίαρχης ιδεολογίας και κοινωνικής πραγματικότητας.

Δεν είναι διόλου δύσκολο να ερμηνεύσει κανείς ολόκληρη την ιστορία του προβληματισμού για τη γλώσσα –είτε στον ακαδημαϊκό χώρο είτε στον ευρύτερο κοινωνικό χώρο– και την ιστορία των γλωσσικών παιδαγωγικών θεωριών τα τελευταία 50 χρόνια με βάση αυτή τη λογική. Εάν προσπαθήσουμε, θα δούμε, για παράδειγμα, τη συνάρτηση της επικοινωνιακής προσέγγισης στη γλωσσική διδασκαλία, η οποία εμφανίστηκε στα τέλη της δεκαετίας του ’60, με τα ιδεολογικο-κοινωνικά δεδομένα εκείνης της εποχής, στις χώρες οι οποίες την παρήγαγαν. Εμφανίστηκε περίπου ταυτόχρονα με το κίνημα που επικράτησε στις σχολικές τάξεις της αγγλικής ως μητρικής γλώσσας τα τελευταία 25 χρόνια× ένα κίνημα το οποίο εκφράζεται με βιβλία όπως το Growth Through English του John Dixon, το οποίο βασίζεται σε έναν παιδαγωγικό λόγο που δίνει έμφαση στην προσωπική έκφραση, την ατομική «φωνή» και την «αυθεντικότητα» στη γραφή.

Εάν θέλουμε να κατανοήσουμε την παρούσα κατάσταση στα γλωσσικά προγράμματα σπουδών (είτε για τη διδασκαλία της μητρικής γλώσσας, είτε για τη διδασκαλία μιας γλώσσας ως δεύτερης ή άλλης γλώσσας) ή εάν θέλουμε να σκεφτούμε τα γλωσσικά προγράμματα με βάση το εγγύς και το μεσοπρόθεσμο μέλλον, θα πρέπει να καταβάλουμε συστηματική προσπάθεια να ερμηνεύσουμε την ιστορία του προβληματισμού για τη γλώσσα και για τη γλωσσική παιδαγωγική με βάση τη συγκεκριμένη λογική. Δηλαδή, θα πρέπει να τα δούμε σε συνάρτηση με τις πολιτιστικές και τις κοινωνικές συνθήκες καθώς και με τις ιδεολογικές αναπαραστάσεις των συνθηκών αυτών. Ακόμη κι όταν ένα μοντέλο γλωσσικών προγραμμάτων σπουδών είναι κοινό, το τελικό προϊόν θα διαφέρει από κοινωνία σε κοινωνία, γιατί το πρόγραμμα σπουδών αποτελεί αυτό καθεαυτό ένα πολιτισμικό προϊόν το οποίο υπόκειται σε τοπικούς περιορισμούς, τοπικούς μετασχηματισμούς, τοπική αναπαραγωγή. Ούτε για μια στιγμή δεν θεωρώ ότι τα γλωσσικά προγράμματα σπουδών και οι παιδαγωγικές θεωρίες της γλωσσικής διδασκαλίας μπορεί να είναι ίδια σε δύο πολιτισμικά διαφορετικούς τόπους, ακόμη κι όταν εμφανίζονται με το ίδιο όνομα. Τα «επικοινωνιακά» γλωσσικά προγράμματα τείνουν να γίνουν πλέον «κανόνας» σε χώρες όπως η Ιαπωνία ή η Ελλάδα, αλλά δεν είναι τα ίδια με τα «επικοινωνιακά» προγράμματα για τη γλωσσική διδασκαλία στα σχολεία της Βρετανίας ή σε μέρη της ηπειρωτικής Ευρώπης στις δεκαετίες του ’70 και του  ’80. Οι πολιτισμικές, κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες ενός τόπου σε μια δεδομένη ιστορική στιγμή παράγουν μετασχηματισμούς τέτοιων «κινημάτων», οι οποίες αντανακλούν τις ιδιαιτερότητες του τόπου.

Παρόλα αυτά, ορισμένοι γενικοί παράγοντες είναι κοινοί, ακόμη κι αν μεταβάλλονται από τις συνθήκες της τοπικής κοινωνίας, κατά τρόπο που είναι σημαντικός για την ίδια την κοινωνία. Τους παράγοντες αυτούς είναι σημαντικό να τους κατανοήσουμε και να τους λάβουμε σοβαρά υπόψη μας εφόσον μας ενδιαφέρει να εξετάσουμε γλωσσικά προγράμματα σπουδών και παιδαγωγικές θεωρίες για το εγγύς μέλλον.