  |
|
|
του Μ.Α.Κ. Halliday
Στην καθημερινή της χρήση η λέξη «γλώσσα» δεν έχει την ίδια σημασία που έχει για τους/τις γλωσσολόγους, για τους/τις οποίους/ες η γλώσσα αποτελεί αντικείμενο επιστημονικής μελέτης με στόχο τον εντοπισμό των ιδιοτήτων και δυνατοτήτων της. Φυσικά, υπάρχει διαφορετική αντιμετώπιση του πολύπλοκου αυτού φαινομένου από γλωσσολόγους διαφορετικών σχολών σκέψης και ειδικοτήτων. Εγώ αντιμετωπίζω τη γλώσσα ως ένα μέσο για την κατασκευή νοημάτων. Θεωρώ, δηλαδή, πως η γλώσσα είναι ένα σημειογενές σύστημα. Οι διαδικασίες και οι συνθήκες εκφοράς του λόγου γίνονται αφορμή για τη λειτουργία του γλωσσικού συστήματος με τη μορφή κειμένου, προφορικού ή γραπτού. Άρα ο όρος «νόημα» έχει μια καθαρά λειτουργική χροιά αφού είναι σε άμεση σχέση με το κοινωνικοπολιτισμικό πλαίσιο στο οποίο η γλώσσα έχει αναπτυχθεί παράλληλα με τον άνθρωπο ως κοινωνικό ον. Η θεώρηση αυτή της γλώσσας διαφέρει από τις καθιερωμένες αντιλήψεις σχετικά με το τι είναι γλώσσα και βεβαίως με το τι είναι γραμματική. Οι αντιλήψεις αυτές δεν είναι καθόλου φυσικές και δεδομένες. Έχουν καθιερωθεί με βάση τα όσα μαθαίνουμε στο σχολείο, ειδικά στο δημοτικό, όταν μας διδάσκουν γραφή και ανάγνωση· τότε που πρώτη φορά μαθαίνουμε για τη γραμματική. Η γραμματική μάς παρουσιάζεται ως ένα σύνολο κανόνων, βασικών κανόνων συμπεριφοράς που πρέπει να ακολουθήσουμε. Έπειτα, καθώς προχωρούμε στο γυμνάσιο, μαθαίνουμε ότι μόνο ορισμένα είδη γλώσσας είναι «καθαρά» (κάθε εγγράμματος πολιτισμός έχει τη δική του καθαρεύουσα!), ότι μόνο πολύ λίγα κείμενα έχουν αξία (κυρίως λογοτεχνικά κείμενα του παρελθόντος), και ότι τα υπόλοιπα είναι κατώτερα· ότι στερούνται αισθητικής και αντιβαίνουν στη λογική. Είναι, λοιπόν, δύσκολο να αποκτήσουμε μια άλλη εικόνα για τη γλώσσα, γιατί θα έρχεται σε αντίθεση με τα θεωρητικά μας μοντέλα. Αυτό που παρουσιάζει ενδιαφέρον όμως είναι το γεγονός ότι η εικόνα για τη γλώσσα που μας δημιουργούν κατά τη διάρκεια της σχολικής μας εκπαίδευση ουσιαστικά δεν ταιριάζει με την εμπειρία μας ως χρηστών της γλώσσας αυτής. Από τους πρώτους μόλις μήνες της ζωής μας έχουμε ήδη εξασκηθεί στη χρήση της γλώσσας μας και έχουμε μια αρκετά ευρεία και ακριβή αντίληψη για το τι είδους μέσο είναι η γλώσσα και τι ακριβώς μπορούμε να κατορθώσουμε με αυτή. Μόνο που η αντίληψή μας σχετικά με τη γλώσσα, οι σκέψεις γι’ αυτήν είναι ασυνείδητες. Εάν μπορούσαμε να έχουμε πρόσβαση σε αυτές τις πρώιμες εσωτερικές ιδέες, τότε θα βλέπαμε ότι αντιστοιχούν σε μια διαφορετική από την καθιερωμένη εικόνα και ότι οι ιδέες αυτές σχετίζονται με μια κοινωνικά προσανατολισμένη και πρακτικά χρήσιμη ερμηνεία της ανθρώπινης γλώσσας. Αν μπορούσαμε, δηλαδή, με κάποιο τρόπο να ξαναζωντανέψουμε τις σκέψεις μας και να προβληματιστούμε σχετικά με αυτές, χωρίς να τις φιλτράρουμε μέσα από τον εκπαιδευτικό λόγο του δημοτικού σχολείου, θα είχαμε μια ακριβέστερη εικόνα του πώς η γλώσσα παίζει έναν σημαντικότατο ρόλο στη διαμόρφωση της ανθρώπινης εμπειρίας. Στο κείμενο που ακολουθεί θα προσπαθήσω να αναπτύξω αυτήν ακριβώς τη θέση που αποτελεί τη βάση του προβληματισμού και της μελέτης μου σχετικά με τη γλώσσα. |
