ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΩΣ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ Η ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΝΕΙ ΤΗΝ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΤΟΥΣ Η ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ Η ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΩΣ ΑΠΟΡΡΟΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΓΚΗΣ ΓΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ Η ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ ΤΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ-ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Η ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ
ΩΣ ΑΠΟΡΡΟΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΓΚΗΣ
ΓΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ

Είναι φυσικό να αναρωτηθούμε γιατί αναμορφώνεται η εμπειρία των παιδιών από τη γλώσσα του σχολείου. Εάν η διαμόρφωση της εμπειρίας από τη γραμματική με τρόπο «συμβατό» εξυπηρετούσε τον άνθρωπο, γιατί να αναμορφωθεί σε διαφορετική μορφή, η οποία μάλιστα φαίνεται να συγχέει τις διαφορετικές κατηγορίες στις οποίες βασίζεται η δεδομένη γνώση; Στον δυτικό κόσμο οι αρχαίοι Έλληνες ήταν εκείνοι που ξεκίνησαν αυτή τη διαδικασία, όπως ξεκίνησαν και τόσα άλλα πράγματα. Αυτοί χρησιμοποίησαν τη γραμματική για να δημιουργήσουν αφηρημένες οντότητες από ιδιότητες και γεγονότα. Δημιούργησαν, δηλαδή, «τεχνητά» αντικείμενα όπως κίνηση, αλλαγή, πρόσθεση, βάθος και αναλογία. Διερευνούσαν τη δυναμική που είχε η γραμματική να τρέπει λέξεις άλλων κατηγοριών, όπως είναι τα ρήματα και τα επίθετα, σε ουσιαστικά. Ποιο είναι το πλεονέκτημα αυτής της διαδικασίας; Ο καθημερινός μας κόσμος, ο κόσμος της δεδομένης γνώσης, είναι ένα ανάμεικτο κατασκεύασμα· ένα κράμα από αντικείμενα και γεγονότα. Υπάρχουν τα γεγονότα, όπως τα κάνω, φτιάχνω, αλλάζω, λέω, σκέφτομαι, υπάρχω, τα οποία κατασκευάζουμε στη γραμματική ως ρήματα. Και υπάρχουν οι άνθρωποι, τα άλλα όντα και τα ποικίλων ειδών αντικείμενα που λαμβάνουν μέρος σε αυτά τα διαφορετικά γεγονότα, τα οποία κατασκευάζουμε στη γραμματική ως ουσιαστικά. Ένα χαρακτηριστικό σχήμα είναι ένα γεγονός στο οποίο συμμετέχουν μια ή δύο οντότητες, όπως στη φράση οι γάτες δαγκώνουν τα παιδιά. Το παραπάνω σχήμα κατασκευάζεται στη γραμματική ως μια πρόταση. Ωστόσο, αν θέλουμε να συστηματοποιήσουμε τη γνώση μας, ίσως χρειαστεί να την μετατρέψουμε στην πορεία. Το πρόβλημα με τα γεγονότα έγκειται στο ότι είναι εφήμερα· δεν διαρκούν. Έτσι είναι δύσκολο να τους αποδοθούν μόνιμες ιδιότητες και να οργανωθούν σε κατηγοριακά σχήματα. Αν πρόκειται να οργανωθεί η γνώση μας συστηματικά (ιδιαίτερα αν αυτό εξαρτάται από την ικανότητά μας να υπολογίζουμε τα αντικείμενα), χρειαζόμαστε σταθερά φαινόμενα· φαινόμενα που διαρκούν στο χρόνο και μπορούν εύκολα να ομαδοποιηθούν σε κατηγορίες. Τα πιο σταθερά στοιχεία είναι οι οντότητες, το είδος των φαινομένων που πραγματώνονται με συμβατό τρόπο στη γλώσσα ως ουσιαστικά.

Αποκαλύπτεται, λοιπόν, πόσο ισχυρή είναι η γλώσσα. Οι γραμματικές κατηγορίες δεν είναι αμετάβλητες· η γραμματική έχει πάντοτε τη δυνατότητα να μετατρέψει μια κατηγορία λέξεων σε άλλη. (Σημειώστε ότι δεν είναι απαραίτητο να υπάρχει αλλαγή στη μορφή· αυτό που είναι σημαντικό είναι η αλλαγή της συντακτικής λειτουργίας). Αποτελεί ήδη μέρος της δεδομένης εμπειρίας μας ότι τα γεγονότα μπορεί να έχουν οντότητες που προέρχονται από αυτά, για παράδειγμα μια οντότητα με τη σημασία του «ανθρώπου που εκτελεί μια πράξη». Έτσι, από το ρήμα κατασκευάζω προέρχεται το ουσιαστικό κατασκευαστής. Μπορούμε επίσης να χρησιμοποιήσουμε τη δύναμη της γραμματικής να ονοματοποιεί για να τρέψουμε το ίδιο το γεγονός σε μια οντότητα. Έτσι, αναφερόμαστε σε κατασκεύασμα ή σε δημιουργία. Στην περίπτωση αυτή η γραμματική ανακατασκευάζει ένα γεγονός σαν να ήταν ένα αντικείμενο. Αυτό συμβαίνει όταν δημιουργούμε ουσιαστικά από ρήματα, όπως κίνηση, κατεύθυνση, αλλαγή και όμοια όταν μετατρέπουμε τα επίθετα σε ουσιαστικά, όπως βάθος, μέγεθος, ταχύτητα κλπ. Από τη στιγμή που αυτά τα φαινόμενα απέκτησαν το χαρακτηριστικό «της οντότητας», είμαστε σε θέση να τα υπολογίσουμε, να κάνουμε γενικεύσεις σχετικά με αυτά και να τα ταξινομήσουμε. Για παράδειγμα, όταν τρέψουμε το ρήμα κινώ σε κίνηση μπορούμε να μιλήσουμε για πράγματα όπως η κίνηση είναι σχετική με κάποιο καθορισμένο σημείο· μπορούμε να ορίσουμε κινητικούς νόμους και να συζητήσουμε προβλήματα όπως αυτό της αέναης κίνησης· μπορούμε να κατηγοριοποιήσουμε την κίνηση ως γραμμική, περιστροφική, περιοδική, παραβολική, αντίθετη, παράλληλη κ.ο.κ. Όχι γιατί η λέξη κίνηση είναι ουσιαστικό, αλλά γιατί τρέποντάς την σε ουσιαστικό μετατρέψαμε το «κινώ» από γεγονός σε φαινόμενο άλλου είδους· δηλαδή, σε φαινόμενο που να είναι ταυτόχρονα και γεγονός και αντικείμενο.

Έχουμε τη δυνατότητα να το κάνουμε αυτό γιατί η κατηγορία του αντικειμένου ή της «οντότητας» (αυτή που κατασκευάζεται με τρόπο συμβατό από τη γραμματική τάξη «ουσιαστικό») δεν είναι κατηγορία φαινομένων που ανήκουν στον υλικό κόσμο· είναι κατηγορία νοημάτων. Η γραμματική έχει κατασκευάσει αυτή την κατηγορία από την αρχή· έτσι όταν την ανακατασκευάζει σε διαφορετική μορφή, αυτό που προκύπτει είναι ένα νέου τύπου στοιχείο το οποίο συνδυάζει τις ιδιότητες και των δύο γραμματικών κατηγοριών, του ουσιαστικού και του ρήματος. Αποκαλώντας το «κινώ» κίνηση δεν αλλάζουμε τίποτα στον υλικό κόσμο· αυτό όμως που αλλάζουμε είναι ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο. Φυσικά, μία μόνο λέξη δεν έχει και τόσο μεγάλο αντίκτυπο· αλλά όταν αυτό συμβαίνει με εκατοντάδες ή και με χιλιάδες λέξεις τότε πράγματι αναμορφώνεται η εμπειρία μας στο σύνολό της.