ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΙ ΠΡΟΣΦΕΡΕΙ ΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ; ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΤΟ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΤΑΧΥΔΡΟΜΕΙΟ: ΕΝΑ ΝΕΟ ΜΕΣΟ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΠΩΣ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΙΤΑΙ ΤΟ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΤΑΧΥΔΡΟΜΕΙΟ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ ΓΙΑΤΙ Η ΕΝΤΑΞΗ ΤΟΥ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΥ ΤΑΧΥΔΡΟΜΕΙΟΥ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΦΕΡΕΙ ΘΕΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ; ΠΩΣ Η ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ ΘΕΩΡΕΙΤΑΙ ΕΠΙΤΥΧΗΣ; ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΠΩΣ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΙΤΑΙ ΤΟ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΤΑΧΥΔΡΟΜΕΙΟ ΣΤO ΠΛΑΙΣΙO
ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ.
ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ

Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες αλλά και στην Ελλάδα, το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο χρησιμοποιείται τόσο από τους/τις ίδιους/ες τους/τις εκπαιδευτικούς όσο και από τους/τις μαθητές/τριες.

Οι εκπαιδευτικοί το χρησιμοποιούν για:

• διάχυση πληροφοριών, ενημέρωση και επιμόρφωση,
• επικοινωνία μεταξύ εκπαιδευτικών και ανταλλαγή εκπαιδευτικού υλικού,
• διοικητική χρήση:
  — έγγραφα σε ηλεκτρονική μορφή που αποστέλλονται από τις Διευθύνσεις Σπουδών ή το Υπουργείο παρέχοντας άμεση και σίγουρη ενημέρωση.
  — διεξαγωγή εξετάσεων εθνικού επιπέδου με την ταυτόχρονη αποστολή των θεμάτων σε όλα τα εξεταστικά κέντρα.
  Στην Ελλάδα, η διοικητική χρήση λειτουργεί ακόμα αποσπασματικά και σε πειραματικό επίπεδο.

Η έκρηξη της εξάπλωσης του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου οδήγησε στη χρήση του στα πλαίσια της διδακτικής πράξης σε μία από τις ακόλουθες μορφές:

• ανεξάρτητη ή ευκαιριακή χρήση από τους/τις μαθητές/τριες,
• διαγωνισμοί και πρόσκαιρες συνεργασίες αναφορικά με παραγωγή μικρών έργων, ανάμεσα σε ένα μεγάλο συνήθως αριθμό σχολείων,
• οργανωμένες εκπαιδευτικές συνεργασίες και προγράμματα σε διεθνές, εθνικό ή περιφερειακό επίπεδο.

Σε ό,τι αφορά τον απαραίτητο εξοπλισμό και στην υποδομή, έχουν στεφθεί με επιτυχία πιλοτικές προσπάθειες οι οποίες δεν στηρίζονταν απαραίτητα σε πλήρη εξοπλισμό (εργαστήριο με τουλάχιστον δέκα υπολογιστές και ένας υπολογιστής στη συνήθη σχολική τάξη) αλλά και στον ελάχιστο δυνατό εξοπλισμό (ένας μόνο υπολογιστής και τηλεφωνική γραμμή για σύνδεση με το διαδίκτυο).

Παρουσιάζονται στη συνέχεια τρεις χαρακτηριστικές περιπτώσεις ένταξης της χρήσης του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου στο πλαίσιο εκπαιδευτικών προγραμμάτων ανταλλαγής ή συνεργασίας μεταξύ σχολείων στα γνωστικά αντικείμενα της γλώσσας, της ιστορίας και της εκμάθησης ξένων γλωσσών.

Περίπτωση 1η: Μαθήματα της γλώσσας

Η ιταλική εμπειρία χρήσης του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου στο πλαίσια των μαθημάτων γλώσσας (Candeli 1998) έχει ξεκινήσει ήδη από το 1996. Το διεθνές ηλεκτρονικό ταχυδρομείο χρησιμοποιήθηκε από μαθητές/τριες γυμνασίου της Bologna και άλλων πόλεων που συμμετείχαν στο «Kidslink Project», ως βασικό και μοναδικό εργαλείο. Η αξιοποίηση του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου συνεχίζεται μέχρι σήμερα με σημαντική επιτυχία. Η πλήρης ελευθερία των μαθητών/τριών στη χρήση του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου δεν παρουσίασε ποτέ ουσιαστικά μειονεκτήματα.

Οι οργανωμένες δραστηριότητες, που εντάσσονταν στο πλαίσιο των τυπικών μαθημάτων της ιταλικής γλώσσας και σημείωσαν επιτυχία, ήταν οι ακόλουθες:

• σχολιασμός και κριτική των βιβλίων των σχολικών βιβλιοθηκών (στο πλαίσιο του Farhrenheit 451 project),
• συμμετοχή σε γλωσσολογικά παιχνίδια (π.χ. συγγραφή μικρών ποιημάτων με αποφυγή χρήσης λέξεων που περιέχουν ένα συγκεκριμένο γράμμα, κάτι που οδηγεί στην εργασία πάνω σε συνώνυμες λέξεις),
• σύνθεση μικρών ιστοριών με αναγκαστική χρήση ορισμένων λέξεων,
• επινόηση μιας ιστορίας (π.χ. με μυστικούς πράκτορες από παιδιά ηλικίας 9 ετών).

Οι υπεύθυνοι/ες των προγραμμάτων θεωρούν ότι η εμπειρία αυτή βοήθησε τόσο στη γλώσσα και ειδικά στη γραπτή έκφραση, όσο και στη δημοτικότητα της χρήσης των υπολογιστών από μαθητές/τριες και εκπαιδευτικούς.

Τα γλωσσολογικά παιχνίδια και η σύνταξη ιστοριών πραγματοποιούνταν συνήθως στο πλαίσιο διαγωνισμών μεταξύ των σχολείων. Τα καλύτερα κείμενα δημοσιεύονταν στην ιστοσελίδα του προγράμματος και η τάξη από την οποία προερχόταν λάμβανε ένα μικρό βραβείο. Οι υπεύθυνοι/ες των εκπαιδευτικών προγραμμάτων αναφέρουν ότι διαγωνισμοί παρόμοιας μορφής λειτουργούν θετικά στην ενεργοποίηση των μαθητών/τριών.

Περίπτωση 2η : Mαθήματα ιστορίας και πολιτισμού

Μαθητές/τριες αμερικανικών λυκείων της περιοχής της Καλιφόρνιας συνεργάστηκαν με τις αντίστοιχες τάξεις τριών σχολείων από τα περίχωρα του Παρισιού, κατά τη χρονιά 1995-1996 (Contrepois 1996). Κοινό χαρακτηριστικό των σχολείων αυτών ήταν η μεγάλη κοινωνική και πολιτιστική διαφοροποίηση των μαθητών/τριών τους.

Το πρόγραμμα επικεντρώθηκε στο μάθημα της ιστορίας, και ειδικότερα στα χαρακτηριστικά και στις διαφορές της γαλλικής και της αμερικανικής δημοκρατίας. Παράλληλα, η βελτίωση της εκμάθησης της αγγλικής γλώσσας συνιστούσε έναν από τους στόχους του προγράμματος για τους/τις μαθητές/τριες στη Γαλλία.

Οι μαθητές/τριες χρησιμοποίησαν κυρίως το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο για να ανταλλάξουν μηνύματα, κείμενα και προσωπικές φωτογραφίες.

Το πρόγραμμα υλοποιήθηκε κατά τη διάρκεια μιας σχολικής χρονιάς σε τρεις φάσεις:

• 1η Φάση: Στην πρώτη περιγραφική φάση οι μαθητές/τριες παρουσίασαν τον εαυτό τους και την οικογένειά τους, ενώ έδωσαν πληροφορίες για τη συνοικία και την πόλη τους.
• 2η Φάση: Στη συνέχεια προχώρησαν σε μια αφηγηματική εργασία όπου οι μαθητές/τριες και των δύο χωρών παρουσίασαν την οικογενειακή τους ιστορία. Διατυπώθηκαν ερωτήσεις όπως «Από πού προέρχεται η οικογένειά μου; Γιατί εγκαταστάθηκε στη συγκεκριμένη περιοχή; Ποιο συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός αντιμετώπισε η οικογένεια;»
• 3η Φάση: Στην τελική αυτή φάση οι μαθητές/τριες επιχειρηματολόγησαν και συνέκριναν: Τι είναι ένας Γάλλος, τι ένας Αμερικάνος; Ποιες αναπαραστάσεις της εθνικότητας έχουν οι νέοι/ες των δύο αυτών χωρών; Ποια είναι τα εθνικά σύμβολα, οι εθνικές εορτές; Τι σημαίνει να είσαι ξένος/η στη Γαλλία και τι στις Hνωμένες Πολιτείες; Τι σημαίνει «ελπίζω» στην κοινωνία που ζω; Τι μου προκαλεί φόβο; Τι με ενθουσιάζει, τι με συνεπαίρνει;

Οι εμπλεκόμενοι/ες εκπαιδευτικοί δηλώνουν ότι το αποτέλεσμα ήταν δίχως αμφιβολία θετικό, παρά τις όποιες δυσκολίες που εμφανίστηκαν.

Τα θετικά αποτελέσματα αφορούν στην ουσιαστική μελέτη και συζήτηση των θεμάτων ιστορίας καθώς και στην εξάσκηση του γραπτού λόγου στα αγγλικά. Οι αναφορές στην οικογενειακή διαδρομή κάθε μαθητή/τριας, στις οποίες εμπλέκονταν περίπου σαράντα εθνικότητες —ένα εντυπωσιακό πολυεθνικό πεδίο—, έφεραν στο προσκήνιο σχεδόν όλα τα σημαντικά γεγονότα του 20ού αιώνα και της σύγχρονης ιστορίας. Έτσι, σκιαγραφήθηκε μια ζωντανή άποψη της ιστορίας, με τους νέους/ες να παρουσιάζουν τον χώρο και τις ιδέες τους για τη δημοκρατία και τον τρόπο που τη βιώνουν.

Οι δυσκολίες που εμφανίστηκαν αφορούν στα ακόλουθα:

• φόρτος εργασίας για τους/τις υπεύθυνους/ες καθηγητές/ήτριες, ιδιαίτερα στις περιπτώσεις όπου υπήρχε μόνο ένας υπολογιστής στη διάθεση της τάξης,
• δυσκολία διαχείρισης ενός διαθεματικού αντικειμένου (ιστορία, γλώσσα), που απαιτούσε στενή συνεργασία ανάμεσα στους/στις εμπλεκόμενους/ες εκπαιδευτικούς,
• δυσκολίες στο χρονικό συντονισμό, εφόσον για τις δύο χώρες οι περίοδοι των εξετάσεων, κατά τις οποίες η επικοινωνία ήταν δυσχερής, δεν συνέπιπταν.

Περίπτωση 3η: Εκμάθηση ξένης γλώσσας

Στην εκμάθηση των ξένων γλωσσών η απόκτηση της ικανότητας επικοινωνίας αποτελεί έναν από τους βασικούς στόχους των μαθημάτων. Όποια και αν είναι η ξένη γλώσσα, η διδακτέα ύλη περιλαμβάνει ένα μέρος ειδικά για την επικοινωνία: συστάσεις, αγορά αντικειμένων, συμμετοχή σε συζήτηση. Τα στοιχεία αυτά τα συναντάμε σε όλα τα τυπικά γράμματα (συνήθως δίχως παραλήπτη) που πρέπει να μάθουν να συντάσσουν οι μαθητές/τριες. Η εξάσκηση στην ικανότητα αυτή σταματά συχνά σε αυτό το πρώτο, ανεπαρκές επίπεδο.

Τα προγράμματα αλληλογραφίας μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου λειτουργούν οργανωμένα συνήθως ανάμεσα σε συγκεκριμένες συνεργαζόμενες σχολικές τάξεις, τις λεγόμενες «αδελφοποιημένες τάξεις». Η επικοινωνία μέσω της αλληλογραφίας παρουσιάζει μεγαλύτερο ενδιαφέρον όταν ολοκληρώνεται σε τουλάχιστον τρεις χρονικές περιόδους:

• 1^η Περίοδος: Τα πρώτα γράμματα των μαθητών/τριών επικεντρώνονται στην αυτο-παρουσίαση, στην έκφραση των προτιμήσεων, στην παρουσίαση του σχολείου, κλπ.
• 2^η Περίοδος: Η αλληλογραφία επεκτείνεται σε ένα δεύτερο επίπεδο σε πολλαπλές κατευθύνσεις. Οι δραστηριότητες μπορεί να αποτελούν προεκτάσεις του μαθήματος ή και εμβάθυνση σε ειδικές περιπτώσεις. Για παράδειγμα:

— Έρευνα για τις συνθήκες ζωής και το περιβάλλον που ζουν οι μαθητές/τριες και ανταλλαγή απόψεων.
— Αναζήτηση συμπληρωματικών πληροφοριών πάνω σε ένα θέμα που οι μαθητές/τριες μιας τάξης επεξεργάστηκαν στο μάθημα. Για παράδειγμα, ένα κείμενο που παρουσιάζει τη ζωή των νέων στα περίχωρα μιας μεγάλης πόλης (Παρίσι, Λονδίνο), έτσι ώστε να δημιουργηθεί μια αντικειμενική και σφαιρική εικόνα.

• 3^η Περίοδος: Και γιατί όχι μια συνάντηση; Οι επιτυχημένες αλληλογραφίες έχουν συχνά αυτό το σημείο στο ενεργητικό τους. Στην Ελλάδα τα προγράμματα «Κινητικότητας» επιτρέπουν οργανωμένες συναντήσεις αυτής της μορφής με σχολικές τάξεις άλλων χωρών. Έχουν οργανωθεί συναντήσεις κυρίως με σχολεία της Γαλλίας, της Μεγάλης Βρετανίας και της Ισπανίας.

Η επικοινωνία μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου καθιστά εφικτή τη δυνατότητα εκμάθησης της ξένης γλώσσας στην αυθεντική της μορφή, δηλαδή ως πραγματικό εργαλείο επικοινωνίας. Παράλληλα, οι μαθητές/τριες έχουν την ευκαιρία να μελετήσουν, για παράδειγμα, τα αγγλικά έτσι όπως πραγματικά μιλιούνται σήμερα από τους Άγγλους. Στη συγχρονική χρήση κάθε γλώσσας πολλές εκφράσεις και τύποι παύουν να χρησιμοποιούνται, ενώ άλλοι νέοι δημιουργούνται. Από την άποψη αυτή, η επικοινωνία είναι πολύτιμη τόσο για τους/τις μαθητές/τριες όσο και για τους/τις διδάσκοντες/ουσες που ίσως δεν βρίσκονται σε συνεχή επαφή με τη γλώσσα που διδάσκουν.

Μια ιδιαίτερη περίπτωση εκπαιδευτικού προγράμματος που εφαρμόζεται κατά την τρέχουσα περίοδο στην Ελλάδα είναι αυτό που έχει λάβει την ονομασία Metropolis (Σκούρτου & Καζούλλη 1999). Γενικός στόχος είναι η εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας ως ξένης/δεύτερης γλώσσας. Η υλοποίησή του απαιτεί συνεργασία δημοτικών σχολείων των Δωδεκανήσων (όπου αρκετά παιδιά προέρχονται από μη έλληνες γονείς) με αντίστοιχα σχολεία του Καναδά, όπου φοιτούν παιδιά κυρίως ελλήνων μεταναστών. Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα Metropolis, στα πλαίσια μιας διετούς προγραμματισμένης συνεργασίας, βρίσκεται σήμερα σε εξέλιξη και αναμένεται να δώσει ενδιαφέροντα αποτελέσματα.