ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΓΛΩΣΣΙΚΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΣΤΗ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΘΕΜΕΛΙΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΗΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ: ΑΠΟ ΤΟ ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΤΟ ΛΟΓΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ: ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ, ΒΙΩΜΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΘΝΟΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΟΡΦΩΣΗ ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ:
ΑΠΟ ΤΟ ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΤΟ ΛΟΓΟ

Στα νέα προγράμματα σπουδών για το γλωσσικό μάθημα στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση (ΥΠΕΠΘ/ΠΙ 1998α, 1998β, 1999α, 1999β) είναι ευδιάκριτη μια προσπάθεια απεγκλωβισμού από την παραδοσιακή, σχολαστικιστικού τύπου ενασχόληση με τη γλώσσα ως αντικείμενο φιλολογικής και γραμματιστικής ανάλυσης και μια τοποθέτηση υπέρ της διδασκαλίας της γλώσσας εν λειτουργία. Τουλάχιστον σε επίπεδο στοχοθεσίας —και αυτό σημαίνει: πολιτειακής πρόθεσης— βλέπει κανείς μια μετατόπιση από την ενασχόληση με τη γλώσσα αποσπασμένη από την επικοινωνιακή πράξη, στην ενασχόληση με τη γλώσσα εντός κοινωνικού πλαισίου [language in context]. Στο επίπεδο της σκοποθεσίας αναφέρονται άλλοτε οχτώ (8) (1998α, 50 και 1999β, 55) και άλλοτε πέντε (5) γενικοί σκοποί. Στη δεύτερη περίπτωση —που είναι και η σαφέστερη διατύπωση— ο πρώτος σκοπός έχει λειτουργικό/εξελικτικό προσανατολισμό (κατάκτηση του γλωσσικού οργάνου της κοινότητας / εξέλιξη της προσωπικότητας), ο δεύτερος και ο τέταρτος κινούνται σε επίπεδο συνειδητοποίησης (συνειδητοποίηση της σημασίας του λόγου, συνειδητοποίηση της πολιτισμικής παράδοσης), ενώ ο τρίτος και ο πέμπτος αφορούν τη διαμόρφωση στάσεων («να εκτιμήσουν τη σημασία της γλώσσας…», «να μάθουν να εκτιμούν και να σέβονται…», ΥΠΕΠΘ/ΠΙ 1998α, 80). Από τους δεκαέξι στόχους με τους οποίους συγκεκριμενοποιούνται οι γενικοί σκοποί, τρεις αφορούν την απόκτηση γνώσεων και τη διαμόρφωση δεξιοτήτων που σχετίζονται με τη γλώσσα ως σύστημα (στόχοι 2, 3 και 9), τρεις (1, 8 και 12) είναι ιδεολογικού τύπου στόχοι (αναγνώριση αξιών, υιοθέτηση ή διαμόρφωση στάσεων), δύο αναφέρονται στην ικανότητα παραγωγής γραπτού λόγου (11 και 13), δύο στη χρήση νέων τεχνολογιών (10, 14) και οι υπόλοιποι έξι (4, 5, 6, 7,15 και 16) καλύπτουν το φάσμα των γνώσεων και δεξιοτήτων που σχετίζονται άμεσα με την επικοινωνιακή προσέγγιση.

Έμφαση στη γλωσσική πράξη

Ήδη σε επίπεδο στοχοθεσίας διαβλέπει κανείς μια μετατόπιση της έμφασης από παραδοσιακούς (γραμματική, λεξιλόγιο, επεξεργασμένος γραπτός λόγος) σε νεοτερικούς τομείς (επικοινωνία, στρατηγικές λόγου, επικοινωνιακή επάρκεια, επικοινωνιακές δραστηριότητες, λειτουργικός λόγος, επικοινωνιακή περίσταση, πραγματικές συνθήκες επικοινωνίας). Η στροφή αυτή σηματοδοτεί και στην ελληνική εκπαίδευση μια πορεία από τον γλωσσικό εγκυκλοπαιδισμό στον γλωσσικό ρεαλισμό, στην αναγνώριση δηλαδή της προτεραιότητας του φυσικού λόγου κατά τη γλωσσική διδασκαλία.

Ολιστική προσέγγιση των τομέων γλωσσικής δραστηριότητας

Σύμφωνα με τα νέα προγράμματα (ΥΠΕΠΘ/ΠΙ 1999β) αλλά και σύμφωνα με το ενιαίο πλαίσιο προγραμμάτων σπουδών (ΥΠΕΠΘ/ΠΙ 1998α), τα περιεχόμενα του μαθήματος οργανώνονται γύρω από τέσσερις άξονες, τα τέσσερα γνωστά πεδία ενεργοποίησης της γλώσσας: ακρόαση, ομιλία, ανάγνωση, γραφή. Σε κάθε πεδίο διακρίνονται επτά κατηγορίες διάταξης περιεχομένων και δραστηριοτήτων: χρήση, λειτουργία, ποικιλία (ετερότητα), περιγραφικός τρόπος, αφηγηματικός τρόπος, αποφαντικός τρόπος, γλώσσα ως σύστημα.

Ευαισθησία στη γλωσσική ετερότητα

Η ευαισθησία στη γλωσσική ετερότητα είναι δείκτης μεταβολής, με την έννοια ότι συνιστά ένα νέο στοιχείο στη μέχρι τώρα φιλοσοφία της γλωσσικής διδασκαλίας εστιασμένης στην παραδοχή του γλωσσικού προτύπου και στη λογική της υποκατάστασης των διαλεκτικών στοιχείων από τα στοιχεία της επίσημης κοινής. Ο όρος με τον οποίο εισάγεται αυτή η αλλαγή είναι η έκφραση «γλωσσική ποικιλία». Με τη συγκεκριμένη έκφραση γίνεται αναφορά σε παραλλαγές μιας ενιαίας ιστορικά γλώσσας με κριτήρια γεωγραφικά και κοινωνικά.