Μύθοι τοπικοί

Με τον όρο «τοπικοί» μύθοι εννοούμε αφηγήσεις που εμφανίζονται και αφορούν αποκλειστικά στον μακεδονικό χώρο λ.χ. για προσωποποιημένους ποταμούς, για την ίδρυση πόλεων, για πρόσωπα του μυθικού ή ιστορικού παρελθόντος, που όμως έχουν περάσει στη σφαίρα του μύθου και των οποίων η δράση και οι περιπέτειες σημαδεύουν την ιστορία μιας περιοχής, όπως λ.χ. του Ορφέα στο Δίον και στους γύρω ποταμούς.

I. Θέσεις

Διάφορες θέσεις ονομάζονται από τους ιδρυτές τους, ιστορικά πρόσωπα (Κασσάνδρεια < Κάσσανδρος, Αντιγόνεια < Αντίγονος Γονατάς) ή του μύθου. Οι μύθοι που αιτιολογούν ονομασίες περιοχών (Μακεδονία, Ποτίδαια, Αίνεια, Ηράκλεια, Λητή, Θέρμη, Κισσός κτλ.) και σχετίζονται με την ίδρυσή τους ονομάζονται αιτιολογικοί ή ιδρυτικοί.

Από τις ενδεικτικές αναφορές που θα επιχειρήσουμε σε διάφορες θέσεις προκύπτει το συμπέρασμα ότι: α) άλλα από τα ονόματα εντάσσονται στα στοιχεία που προηγούνται του β’ αποικισμού και φανερώνουν ρίζες εντοπιότητας (π.χ. Αξιός, Αίνεια, Φλέγρα)· β)  άλλα πάλι (π.χ. Λητή, Απολλωνία, Δίκαια ή Δικαία) προέκυψαν μετά τον αποικισμό και φανερώνουν ελληνική προέλευση, με την έννοια της μετά-ομηρικής πραγματικότητας. Οι γενιές μετά τη μακεδονική κυριαρχία αφενός εγκολπώθηκαν τα τοπωνύμια του παρελθόντος, ως στοιχεία της δικής τους παράδοσης, αφετέρου υιοθέτησαν τις θρησκευτικές παραδόσεις των αποίκων, οι οποίοι συνήθιζαν να ονομάζουν τις καινούριες εγκαταστάσεις από τον κυρίαρχο θεό της μητρόπολής τους. Ενδεικτικό παράδειγμα αποτελεί η Ποτίδαια, ο ναυτικός χαρακτήρας της οποίας έκανε δυνατή την ονομασία αυτή σε μια περιοχή, όπου ο ρόλος του θεού Ποσειδώνα ήταν από παλιά –πριν τον β’ αποικισμό– δεδομένος.

Αίνεια

Αλμωπία

Δίκαια ή Δικαία

Ευρωπός

Θάσος

Θέρμη-Θερμαίος κόλπος

Κισσός

Κρουσίδα

Λητή

Μακεδονία

Μυγδονία

Όλυνθος

Ουρανούπολη

Πέλλα

Πιερία

Ποτίδαια

Σκιώνη-Παλλήνη

Τορώνη

Χαλάστρα

II. Ποταμοί

Μύθοι περιβάλλουν τους ποταμούς Στρυμόνα, Αλιάκμονα, Αξιό, ήδη από τον Όμηρο. Προσωποποιημένοι εντάσσονται σε γενεαλογικά συστήματα, επομένως είναι γνωστά κάποια στοιχεία για τους έρωτες και τους απογόνους τους, κυρίως τους γιους τους. Οι ποταμοί Ελικώνας, Βαφύρας και Συς συνδέονται με την παράδοση για τον θάνατο του Ορφέα από τις Μαινάδες και τις προσπάθειες των γυναικών να καθαριστούν από το αίμα του ποιητή και μουσικού, τον τάφο του και την καταστροφή των Λειβήθρων, τη μεταφορά, τέλος, των λειψάνων του στο Δίον. Τέλος, μύθοι αναφέρονται στους ποταμούς Εχέδωρο –και στη λατρεία των Εχεδωρίδων Νυμφών στον Ανθεμούντα– και Βέρη ή Βίρη.

Αλιάκμονας

Ανθεμούντας

Αξιός

Βαφύρας

Βέρης ή Βίρης

Ελικώνας

Εχέδωρος

Στρυμόνας

Συς

III. Όρη

Μύθοι περιβάλλουν τα όρη Όλυμπος, Άθως, Πιέρια.

Όλυμπος

Άθως

Πιέρια

Νεκρικός τάφος Λύσωνος-Καλλικλέους. Αρχαία Μίεζα, 200 π.Χ.